De exotische physalis wordt steeds populairder. Hier leer je alles over de Physalis variëteiten, de vermeerdering en oogst van de heerlijke vruchten. We beantwoorden ook welke physalis eetbaar zijn.
De physalis (Goudbes sp.) behoort tot de nachtschadefamilie (Solanaceae) en ligt dicht bij de tomaat (Solanum lycopersicum) gerelateerd, waar het ook qua verzorging en beplanting op lijkt. In dit geslacht zijn er verschillende soorten, waarvan sommige eetbaar zijn en waarvan sommige alleen als sierplanten worden gebruikt. Onze inheemse vertegenwoordiger van het geslacht Goudbes is de lantaarnbloem (Physalis alkekengi |), waarvan de vruchten echter alleen geschikt zijn voor consumptie wanneer ze volledig rijp zijn. In het volgende artikel leer je alles over de geschiedenis en oorsprong van physalis, planten en vermeerderen en natuurlijk de juiste verzorging van de Andesbes.
Physalis: oorsprong en kenmerken
De oorsprong van physalis ligt in Zuid-Amerika, meer bepaald in de noordelijke Andes-regio’s van Peru en Bolivia. Het is een meerjarige bessenplant die wild en struikachtig groeit, waarvan de vruchten ook op lokale markten worden aangeboden. Door zeevarenden werd het veel gebruikt in andere tropische, subtropische en zelfs gematigde streken. Voor 1807 werd de Physalis door de Portugezen naar Zuid-Afrika naar Kaap de Goede Hoop gebracht en wordt daar sindsdien gekweekt. Vandaar de bijnaam Kaapse kruisbes. In Zuid-Afrika wordt het ook zwaar commercieel geteeld en verwerkt tot jam of ingeblikt. Vanwege zijn populariteit wordt het daar bijna als een basisvoedsel beschouwd. De plant bereikte Europa pas aan het einde van de 18e eeuw. De naam “physalis” komt uit het Grieks en betekent “bubbel”, wat te wijten is aan de papieren schaal van de bessenvruchten.
Physalis-planten bereiken een statuurhoogte van maximaal twee meter, maar er zijn ook bossige groeiende variëteiten van slechts ongeveer 50 tot 80 cm. Op onze breedtegraden bloeit de Physalis meestal vanaf juni en levert zijn smakelijke bessenvruchten van eind augustus tot de eerste vorst. Kaapse kruisbessen hebben hartvormige, donzige behaarde bladeren en klokvormige bloemen, die tijdens de vruchtvorming een “bubbel” over de bes vormen en zo transformeren in de bekende “Chinese lantaarn”.
De vrucht van de Physalis is ongeveer zo groot als een kers, opvallend geeloranje van kleur en heeft talloze kleine zaadjes. Vanwege hun vorm zijn de bijnamen bubble cherry of Andes cherry ontstaan. Het smaakt zoetzure en extreem fruitig na een mix van ananas (Ananas comosus), kiwi (Actinidia arguta |), passievrucht (Passiflora edulis |) en kruisbes (Ribes uva-crispa).
De Physalis wordt meestal op onze breedtegraden gekweekt als eenjarige plant. Het is echter eigenlijk meerjarig, wat betekent dat je de physalis in een emmer in huis kunt overwinteren.
Zijn physalis giftig?
De bittergroene plantendelen van alle Physalis-soorten zijn licht giftig en kunnen leiden tot buikkrampen, braken en andere symptomen van vergiftiging. Hoewel de rijpe vruchten van Physalis eetbaar zijn – hoewel ze ook eetbaar zijn in sommige soorten zoals de Physalis alkekengi | smaak nauwelijks eetbaar – maar voorzichtigheid is geboden. Onrijpe physalisvruchten zijn giftig omdat ze de alkaloïde solanine bevatten, die krampen veroorzaakt. Deze mogen daarom niet worden geconsumeerd, omdat ze kunnen leiden tot de bovengenoemde symptomen van vergiftiging. Maar zelfs hier zijn er uitzonderingen: In het geval van de tomatillos (Physalis ixocarpa |) sommige variëteiten zijn al eetbaar wanneer ze onrijp zijn.
Tip: Zelfs voor huisdieren zoals katten en honden zijn de groene plantendelen van de physalis giftig wanneer ze zich ermee voeden. Gelukkig tonen ze ook zelden interesse in de planten.
Physalis soorten en variëteiten
Het geslacht komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika Goudbes heeft verschillende soorten, waarvan de meeste geen vruchten dragen die eetbaar zijn voor de mens. In de volgende sectie willen we u graag kennis laten maken met de beroemdste variëteiten en soorten.
Lantaarnbloem (Physalis alkekengi |)
Deze plant is bijna een boodschapper voor de herfst, de karakteristieke lantaarns schijnen dan in dieporanje tot rood en lijken op een Chinese lantaarn. Hoewel de lantaarnbloem niet winterhard is, verschijnt hij elk jaar door jaarlijkse zelfzaai op geschikte locaties. De groene plantendelen van deze physalis zijn licht giftig. De bessen van de mooie herfst vaste planten zijn daarentegen eetbaar als ze volledig rijp zijn, maar smaken licht bitter en zuurzoet.
Kaapse kruisbes (Physalis Peruviana)
Waarschijnlijk de bekendste en tegelijkertijd bijzonder smakelijke ondersoort van dit geslacht is de Kaapse kruisbes. Het is vooral populair als eetbare decoratie en als een vitaminerijke vrucht met een mild zuur aroma, die ook gedijt in onze tuinen.
Het beste Physalis Peruviana-Variëteiten:
- ‘Heitmann’: Deze variëteit, gefokt voor vroege volwassenheid, bereikt een gestaltehoogte tot 150 cm. Het vormt iets kleinere, maar grote massa’s zoete fruitige bessen gewikkeld in lantaarns.
- ‘Inkapflaume’: De tot 150 cm hoge planten vormen veel kersengrote, dieporanje bessenvruchten. De smaak is extreem fruitig en zoet met een duidelijke zuurgraad.
- ‘Lady Madonna’: Sappig-zoete variëteit met opvallend langwerpige schil en vrij grote oranjegele bessen. Deze variëteit wordt ongeveer 150 cm hoog.
- ‘Kleine Lantaarns’: Ideaal voor het kweken van physalis in potten, hanglampen of op het balkon. De sterk vertakte en overhangende planten zorgen voor een rijke opbrengst aan kersengrote, oranje vruchten.
- ‘Preciosa’ is een Physalis-variëteit van slechts ongeveer 80 cm hoog. Het vormt veel kleine goudgele vruchten en rijpt al vanaf half augustus.
- ‘Schönbrunner Gold’: De vruchten van deze variëteit zijn bijzonder groot, donkergeel van kleur en smaken zeer aromatisch met een fijne zoetzure noot. De plant kan tot 2 m hoog worden.
Ananaskers (Physalis pruinosa)
Zoals de naam al doet vermoeden, doet de zoete smaak van ananaskers denken aan die van een rijpe ananas. De planten groeien bossig en klein, rijpen veel eerder dan de Kaapse kruisbes en vormen een ongelooflijk aantal kleine gele bessen. Zodra de vruchten rijp zijn, vallen ze vanzelf van de struik en kunnen ze vervolgens gemakkelijk worden verzameld. Vandaar de bijnaam earth cherry.
De beste ananaskersvariëteiten:
- ‘Geltow selectie’ werd gefokt voor extra grote vruchten. Het aroma van deze ongeveer 50 cm hoge ananaskers blijkt extreem zoet en ananasachtig te zijn.
- ‘Goldie’ komt uit de VS en vormt grote oranje bessen met een smaak die doet denken aan ananas en aardbei.
- ‘Izumii’ bereikt slechts 40 cm groeihoogte en vindt zo ruimte op elk balkon. De ongeveer 1 cm grote lichtgele bessen smaken opvallend zoet en fruitig en rijpen al vanaf juli.
Tomatillo (Physalis ixocarpa |)
Tomatillo’s, ook wel blauwe physalis genoemd, zijn vooral bekend in Midden- en Zuid-Amerika. De vruchten zijn groot, paars en lichtgeel tot groenachtig en hebben een appelachtige, fruitige en kruidige, maar niet bijzonder zoete smaak. Ze worden vaak gekookt op salsa en jam. De Tomatillo-vruchten, die tot 5 cm hoog zijn, gedijen ook in dit land. Sommige soorten kunnen al onrijp worden gegeten – vooral de smaak van groene appels valt op. Minimaal twee planten zorgen voor een goede bestuiving van de bloemen, die hommels ook graag bezoeken. De knapperige, uitwendig licht kleverige bessen rijpen vanaf september, zodra de lantaarn splijt, en kunnen enkele weken goed bewaard worden.
De beste Tomatillo variëteiten:
- ‘Amarylla’ vormt lichtgele, stevige en sappige vruchten die al in augustus rijpen. Deze Europese variant is bijzonder geschikt voor jam en salsa.
- ‘Mexicaanse Husk’ betoverd met lichtgele tot dieppaarse vruchten, afhankelijk van het zonlicht. Het kan ook onrijp worden geconsumeerd als tussendoortje. De smaak doet sterk denken aan een appel.
- ‘Paarse Coban’ komt uit Guatemala en wordt daar op grote schaal verbouwd. Het violetbruineh overvloeiende groene vruchten smaken extreem pittig en zoet.
Aardbei tomaat (Physalis Philadelphica)
Deze variëteit komt uit Mexico en wordt daar, maar ook in het zuiden van de VS, geteeld als groenteplant. Daar is het ook een integraal onderdeel van traditionele gerechten, terwijl dit type in Europa nauwelijks wordt opgemerkt. ‘Purple de Milpa’ is een van de bekendste variëteiten en produceert diep violet, bijna zwart fruit met een aromatische, licht kruidige smaak. Er wordt gezegd dat het een van de beste aardbeien physalis-variëteiten is met een statuurhoogte van ongeveer 150 cm.
Heb je een van de heerlijke variëteiten en soorten kunnen kiezen? Nu is het tijd voor de teelt en teelt van de warmteminnende physalis. Voor gedetailleerde instructies over het kweken van physalis, zie dit artikel.
Vermeerdering van physalis
De physalis kan vanaf februari de voorkeur krijgen in een lichte ruimte via zaden of rechtstreeks via stekken worden vermeerderd. Het zaaien vindt plaats van half februari tot half maart op de lichte, warme vensterbank. Vul zaaicontainers met voedselarme grond – zoals ons Plantura biologische kruid & zaaigrond – en plaats de individuele zaden erin. De zaaddiepte is ongeveer 0,5 cm. Nu moeten de zaden altijd goed vochtig en warm worden gehouden bij 20 tot 25 °C. Ontkieming vindt plaats na ongeveer 10 tot 20 dagen. Zodra het eerste echte blad zich na de twee zaadlobben heeft gevormd, kan het worden geprikt en overgebracht in individuele potten. Tot half mei groeien de Physalis planten nu in huis op een lichte en warme plek voordat ze uitgeplant kunnen worden.
Bij het overwinteren van Physalis is het zinvol om de uitstekende plant tegelijkertijd te gebruiken voor vermeerdering via stekken. Snijd na het oogsten van oktober tot begin november ongeveer 10 cm lange stekken af met ongeveer vijf tot zeven bladeren. Alle bladeren behalve die van de scheutpunt worden verwijderd, zodat de stek niet te veel water over de bladeren verdampt.
De stekken worden nu geplaatst in potten met voedselarme grond – zoals ons Plantura organische kruid &zaaigrond – goed vochtig gehouden en geworteld op ongeveer 15 tot 20 °C kamertemperatuur. Na ongeveer drie tot vier weken worden de bewortelde stekken verplaatst naar een koelere maar lichte ruimte, waar ze overwinteren bij een temperatuur van 10 tot 15 °C. Voordat je de physalis buiten plant, moet je wachten op de laatste vorst half mei.
Als je de physalis vanaf half mei in potten of bedden hebt geplant, begint de zomer snel en worden de eerste zorgmaatregelen genomen. U kunt alles te weten komen over de juiste verzorging van physalis in ons speciale artikel.
Oogsten, bewaren en gebruiken van physalis
Na het verkleuren van de lantaarns van groen naar lichtbruin is het eindelijk zover: De physalis kan geoogst worden. U moet er echter voor zorgen dat de lantaarn volledig is gedroogd. De rijping van de Physalis vindt relatief snel plaats, zo’n zeven tot tien weken na de bloei kan de oogst plaatsvinden. De oogsttijd van de Physalis begint al in juli en augustus en bij aanraking vallen de rijpe lantaarns bijna in de hand. Sommige soorten, zoals de ananaskers, laten rijp fruit en lantaarns gewoon op de grond vallen, waar ze vervolgens kunnen worden opgehaald en vervolgens kunnen worden genoten.
Fooi: Alleen bijna volledig rijpe Kaapse kruisbessen kunnen binnenshuis volledig worden gerijpt, samen met de vruchten zoals bananen en appels, die het rijpende gas ethyleen produceren. Groene of slechts halfrijpe vruchten bereiken helaas niet meer de rijpheid van genot.
Opslag van physalis
De rijpe vruchten kunnen samen met hun lantaarns ongeveer één tot twee weken koel en droog in de koelkast worden bewaard. Zonder schaal verschrompelt de heerlijke lantaarnvrucht snel of vormt het. Tomatillo’s daarentegen zijn robuuster en kunnen zonder problemen vier tot zes weken droog en bij kamertemperatuur worden bewaard. Je moet de bessenvruchten echter niet invriezen, omdat ze openbarsten en papperig worden bij het ontdooien. Zacht gedroogde physalis kan een paar maanden worden gebruikte lang.
Gebruik en ingrediënten van Physalis
Physalis kan vers worden gegeten als het rijp is, maar kan ook worden verwerkt tot jam, gelei of fruitige salsa. Ze zijn bijzonder geschikt voor rauwe consumptie en als decoratie, maar zijn ook populair als compote of jam. Als je de bessen in vloeibare chocolade doopt, kunnen ze als chocolaatjes worden geknabbeld.
De ingrediënten van physalis zorgen voor een voedingsrijke mix van vitaminen en mineralen. Het is bijvoorbeeld een uitstekende bron van vitamine C, B3 en B12, evenals provitamine A en biedt ook calcium, ijzer, mangaan en fosfor. Daarnaast is de gezonde physalis rijk aan polyfenolen en carotenoïden en dus een bijzonder gezonde snack.
Onder de nachtschadeplanten zijn er naast de klassiekers tomaat, paprika en Co. ook spannende en exotische vruchten zoals tamarillo. We laten je kennismaken met de boomtomaat en geven tips voor verzorging en oogst.
Inhoudsopgave
