Vrouwenmantel: variëteiten, locatie & verzorging van Alchemilla

Vrouwenmantel heeft niet alleen veel te bieden als gezelschapsplant voor rozen. Het geneeskrachtige kruid, dat al heel lang bekend is, heeft ook vele toepassingen in de tuin en de keuken.

Het is een bijzonder fenomeen als je ’s ochtends door je tuin loopt en de dauwdruppels ziet die zich vormen in de bladeren van vrouwenmantel (Alchemilla) hebben verzameld. In dit artikel leer je alles wat je moet weten over het kweken van dit oude geneeskrachtige kruid, waaronder belangrijke soorten vrouwenmantel, de vereisten voor de standplaats en hoe je vrouwenmantel goed moet snoeien.

Vrouwenmantel: bloem, oorsprong en eigenschappen

Vrouwenmantel is een vaste kruidachtige plant die afhankelijk van de soort 5 tot 50 centimeter hoog kan worden. De bladeren zijn rond, gelobd en aan de onderkant behaard. Damesmantel dankt zijn Duitse naam aan de bladeren, omdat ze lijken op de mantel van de Maagd Maria, die vaak gevouwen wordt afgebeeld. Bovendien wordt vrouwenmantel vaak gebruikt in de gynaecologie.

Het geslacht vrouwenmantel is inheems in Europa, maar ook in Azië en de Balkan. Zijn noordelijke bereik reikt zelfs tot Rusland. In de natuur komt hij vooral voor in zonnige, vochtige weiden en op hellingen. Vrouwenmantel behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae) en is als sierplant een populaire combinatiepartner voor diverse vaste planten dankzij de bodembedekkende eigenschappen, het sierlijke blad en de geelgroene bloemen. Vrouwenmantel is een zeer slakkenresistente plant.

De bloeiperiode van de vrouwenmantel loopt van mei tot augustus. Dan verschijnen vele kleine, geelgroene bloemen, die in dichte bloeiwijzen, zogenaamde bloemschermen, bij elkaar staan. Dit wordt vanaf september gevolgd door het rijpen van de zaden, waarbij kleine, onopvallende nootvruchten worden gevormd, die voor de verspreiding dienen.

Tip: Vrouwenmantel dankt zijn Latijnse naam aan een ander verschijnsel, de vorming van dauwdruppels. Druïden en alchemisten verzamelden het water uit de bladkelken om er magische middelen, goud of de steen der wijzen uit te synthetiseren – vandaar de geslachtsnaam Alchemilla. Het water op het blad is echter vaak helemaal geen dauw, maar wordt door de planten zelf aan de bladrand afgescheiden, wat gutatie wordt genoemd.

Gevaar voor verwarring met vrouwenmantelEr bestaat eigenlijk alleen gevaar voor verwarring tussen de verschillende soorten vrouwenmantel. Dit levert echter geen risico’s op, want alle soorten vrouwenmantel die in onze streken voorkomen zijn niet giftig. Hij kan zelden worden verward met de zogenaamde veldmantel (Aphanes), een eenjarig kruid dat vaak wordt aangetroffen in velden met wintergranen. Bij deze laatste zijn de bladeren echter meer ingesneden en vormen ze geen kelk.

De mooiste vrouwenmantel soort

Er bestaat een groot aantal verschillende Lady’s Mantle-soorten met zeer uiteenlopende kenmerken en eisen, zodat voor vrijwel elke locatie en wens een geschikte vertegenwoordiger kan worden gevonden. Enkele van de meest populaire soorten worden hier kort gepresenteerd.

Gewone vrouwenmantel (Alchemilla vulgaris): De gewone vrouwenmantel is soms ook bekend als de Alchemilla xanthochlora geeft de voorkeur aan vochtige, zonnige tot halfschaduwrijke plaatsen en wordt tot 50 cm hoog. Het is de meest gebruikte soort voor medicinale doeleinden.

Zachte vrouwenmantel (Alchemilla mollis): Zijn habitatvereisten zijn vergelijkbaar met die van de vrouwenmantel. Zachte vrouwenmantel geeft de voorkeur aan lemig-zandige, tamelijk zure bodems. Met zijn mooie, grote en fluweelachtige bladeren is het een populaire en beproefde sierplant in vele tuinen.

Zilveren vrouwenmantel (Alchemilla hoppeana): Hij wordt gekenmerkt door zijn glanzend zilveren blad en bloeit vaak tot in oktober. De zilveren vrouwenmantel wordt slechts 15 cm hoog en voelt zich thuis in rotsachtige rotstuinen, dus in doorlatende, humusarme en voedselarme bodems.

Sierlijke vrouwenmantel (Alchemilla epipsila): Het is delicater en compacter dan de anders vaak gebruikte zachte vrouwenmantel. Vergeleken met deze laatste heeft de vrouwenmantel enkele voordelen: Hij zaait bijvoorbeeld veel minder uit en ligt niet op de grond na regenachtig weer, maar blijft stevig. Dit maakt de vrouwenmantel bijzonder geschikt voor beplanting in smalle perken of potten.

Vrouwenmantel (Alchemilla erythropoda): Hij is kleiner en groeit langzamer dan zijn grotere verwanten. Bovendien zaait de kleine vrouwenmantel minder snel uit en is hij beter bestand tegen schaduw en droogte. Dit maakt het een zeer goed alternatief voor degenen die niet willen kweken Alchemilla vulgaris en Alchemilla mollis zijn te groot en sterk groeiend.

Dwergvrouwenmantel (Alchemilla faeroensis ssp. pumila): Zoals zijn naam al aangeeft, is hij zeer klein met een groeihoogte van slechts 2-5 cm en zal dus vooral vrienden van miniatuurplanten en pottenkijkers plezieren. De dwergmantel voelt zich ook het best thuis op zonnige, stenige plaatsen.

Vrouwenmantel kweken: locatie, plantafstand en co.

De eisen die vrouwenmantel stelt aan de locatie variëren per soort. Wat de bodem betreft, variëren ze van vochtig en voedselrijk tot steenachtig, goed gedraineerd en tamelijk voedselarm. Wat alle soorten echter gemeen hebben, is de behoefte aan zonlicht. Vrouwenmantel kan ook in potten worden gekweekt, maar vooral bij de grote soorten is voorzichtigheid geboden, want die worden snel groter en de plant vormt na verloop van tijd een kruipende wortelstok. Daarom zijn brede potten en plantenbakken geschikter.

Vrouwenmantel kan worden geplant van het voorjaar tot de herfst, waarbij een tijdstip in het voorjaar het meest geschikt is, omdat het dan meestal niet te droog is. Er is ook genoeg tijd voor de planten om goed te groeien voor de volgende winter. De plantafstand is afhankelijk van de soort en varieert van 25 cm voor dwergmantel tot 40 cm voor zachte en gewone vrouwenmantel. Vrouwenmantel komt het best tot zijn recht in groepen.

Vrouwenmantel soorten die veel voedingsstoffen nodig hebben, zoals zachte vrouwenmantel, moeten worden geplant in voorbemeste substraten. Zo kan bijvoorbeeld onze Plantura Organic Universal Soil worden gebruikt, die rijk is aan voedingsstoffen maar geen turf bevat om het milieu te beschermen. Het zorgt voor een evenwichtige en langdurige toevoer van voedingsstoffen. Voor soorten die meer doorlaatbare, voedselarme grond nodig hebben, moet de grond eventueel met zand worden gemengd.

Verzorging van de vrouwenmantel: snoeien, bemesten en water geven

Vrouwenmantel is erg zuinig in de verzorging. Aangezien het een van de planten is die meer voedingsstoffen verbruiken, is hij blij met af en toe een beetje mest. Onze organische universele meststof is hiervoor geschikt, maar ook goed verteerde mest of compost kan worden gebruikt. U kunt het beste in het voorjaar bemesten, omdat de plant dan weer uitloopt en de voedingsstoffen uit de meststof direct kan gebruiken.
Tijdens langere droge perioden moet vrouwenmantel regelmatig water krijgen.

Vrouwenmantel zaait zich graag uit en verspreidt zich dus snel en over een groot oppervlak in de tuin. Als u dit wilt voorkomen, is het zinvol om vrouwenmantel direct na de bloei te snoeien, dus voordat de vruchten rijp zijn en de zaden zich verspreiden. Bovendien bevordert dit het uitlopen in het volgende jaar. Aarzel niet om hem terug te knippen tot net boven de grond, de bladeren zouden toch al verdorren, want vrouwenmantel is geen wintergroen en zal in het voorjaar weer uitlopen uit de onderstam.

Vrouwenmantel vermeerderen

Vrouwenmantel kan zowel door zaad als door deling worden vermeerderd, hoewel het meestal gemakkelijker is om vrouwenmantel door deling te vermeerderen. Als u de planten wilt verdelen, kunt u het beste een tijdstip in de herfst of de lente kiezen.

Teelt van vrouwenmantel door deling

• Snij eerst met een spade rondom het te verplanten stuk. Omdat vrouwenmantel zich verspreidt via haar wortels, moet je er enkele doorboren.
• Als de sectie blootligt, kun je hem met de spade uit de grond wrikken. Niet aan de bladeren trekken, want die scheuren gemakkelijk af.
• Nu kan het vaste plantenstuk met bijvoorbeeld de spade of een oud mes in kluiten ter grootte van een vuist worden verdeeld.
• De vaste stukken kunnen dan op de gewenste plaats worden geplant. Het is belangrijk om de planten goed water te geven totdat ze stevig staan en een sterk wortelstelsel hebben ontwikkeld.

Vrouwenmantel vermeerderen met zaad

• Vrouwenmantel is een lichte en vorstige kiemplant. Dit laatste betekent dat het zaad tussen oktober en januari moet worden gezaaid om door de koude temperaturen te worden gestimuleerd tot ontkiemen.
• Strooi daartoe de zaden van vrouwenmantel op aarde in een ondiepe schaal en druk ze aan, waarbij u ze slechts licht met aarde bedekt.
• Zet de bak buiten op een beschutte, zonnige plek. Met voldoende vocht zullen de zaden na blootstelling aan de winterkou ontkiemen zodra het weer warmer wordt.
• Vanaf het voorjaar kunnen de zaailingen dan op de gewenste plaats in de tuin worden geplant.

Winterhardheid en overwintering

De soorten vrouwenmantel die in ons gebied veel voorkomen zijn winterhard tot minstens -20°C. Het loof sterft af, maar in het voorjaar loopt de plant weer uit. In zeer koude winters kunt u het wortelgebied echter afdekken met wat kreupelhout of bladeren ter bescherming.

Oogst en gebruik vrouwenmantel

Zowel de bladeren als de bloemen van vrouwenmantel kunnen worden geoogst en gebruikt. Om een wintervoorraad aan te leggen, kun je een deel van de oogst drogen. De beste tijd om vrouwenmantel te oogsten is dus in het late voorjaar en de vroege zomer. Met zijn licht bittere, zure smaak wordt vrouwenmantel vooral gebruikt voor zijn medicinale eigenschappen en slechts zelden in de keuken als specerij. U kunt de jonge bladeren van vrouwenmantel gebruiken voor wilde kruidensoepen en salades. Maar alleen de jonge, verse bladeren zijn hier echt geschikt voor, want gedroogd hebben ze een sterker aroma. Vrouwenmantel kan ook worden gebruikt voor verfrissende drankjes in combinatie met vruchtensappen. Hiervoor wordt het kruid eerst gekookt in water en vervolgens afgekoeld.

Van vrouwenmantel wordt gezegd dat het verschillende helende eigenschappen heeft. Het zou onder meer spijsverteringsbevorderend, krampstillend, ontstekingsremmend, antibacterieel en pijnstillend werken. Sinds de middeleeuwen wordt het daarom vaak gebruikt in de gynaecologie, bijvoorbeeld bij menstruatiekrampen of tijdens de menopauze. Een thee van de bladeren of bloemen van de plant kan ook helpen bij verkoudheid of lichte maag- en darmklachten. De geneeskrachtige eigenschappen van vrouwenmantel zijn te danken aan de tannines, flavonoïden en bitterstoffen die het bevat. Tijdens de zwangerschap moet echter worden afgezien van het gebruik van vrouwenmantel, omdat door de krampstillende werking complicaties met de baarmoeder kunnen optreden.

Is vrouwenmantel giftig?

Geen enkele soort vrouwenmantel is giftig. Dit geldt zowel voor mensen als voor dieren. Als men echter te grote hoeveelheden eet, kan misselijkheid optreden door het hoge tanninegehalte.

Vrouwenmantel verfraait uw tuin zonder veel verzorging te vragen. Als u geïnteresseerd bent in meer spaarzame planten, kunt u enkele voorbeelden vinden in ons artikel over onderhoudsarme tuinplanten.