De lijsterbes is een wijdverspreide, inheemse houtachtige plant die ook voor de huis-tuin van grote waarde is. Hier vindt u alles over de lijsterbes, zijn eigenschappen en hoe u hem in uw eigen tuin kunt planten.
De lijsterbes (Sorbus aucuparia) behoort tot de inheemse boomsoorten en de kleurrijke vruchten ervan kunnen zelfs als wilde vruchten worden gebruikt. We introduceren de sierlijke berg es en geven tips voor het planten, verzorgen en vermeerderen.
Inhoud
- Bergas: profiel en oorsprong
- Bloem, vrucht en blad van de lijsterbes
- Gemeenschappelijke verwarring van de bergas
- Het planten van lijsterbes: plaats en procedure
- De juiste zorg
- Water geven en bemesten
- Snoeien van de berg es
- Ziekten en plagen
- Is de lijsterbes winterhard?
- Propagatie
Bergas: beschrijving en oorsprong
De berges, ook wel lijsterbes of appelbes genoemd, behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae). Hij is nauw verwant aan de Speierling (Sorbus domestica), de service tree (Sorbus torminalis) en de bloembes (Sorbus aria) is gerelateerd. Er zijn veel verschillende lijsterbesvariëteiten en kruisingen met verwante soorten. De lijsterbes komt voornamelijk voor in Midden-Europa, maar komt bijna overal in Europa voor. De een- tot meerstammige bomen of grote struiken gedijen vooral aan schaarse bosranden, in wilde heggen, in velden en op weilanden. In de Noordse cultuur was de lijsterbes gewijd aan Thor, de god van de donder, stond hij voor vruchtbaarheid en markeerde hij heilige plaatsen en hoven.
De lijsterbes groeit uit tot een kleine tot middelgrote boom of struik en bereikt een hoogte van gemiddeld 6 tot 12 m, in uitzonderlijke gevallen zelfs tot 20 m. Zijn kroon kan een diameter van 4 tot 6 m hebben. Zijn kroon kan een diameter van 4 tot 6 m bereiken. De bomen worden tussen 80 en 150 jaar oud. De lijsterbes wordt als vrij krachtig beschouwd en wordt per jaar ongeveer 40 cm hoger. De schors van de lijsterbes in de jonge scheuten is chocoladebruin van kleur met lichte vlekken.
Bloem, vrucht en blad van de lijsterbes
De bladeren van de lijsterbes zijn geveerd en viltig grijs aan de onderkant. Het blad kleurt in de herfst vaak prachtig rood of geel. In de winter is de eindknop van de lijsterbes viltig en behaard op de kale scheut.
De bloeitijd van de berg es begint tussen mei en juni. Talrijke, witte, vijf-bladige individuele bloemen groeien samen in 15 cm brede pluimen. De bloem van de berg es wordt beschouwd als uiterst bijvriendelijk en levert zowel nectar als stuifmeel. De vruchten van de lijsterbes lijken op kleine appels tot 1,5 cm in diameter en hebben een kleine kern. Ze zijn rond tot elliptisch van vorm en klassiek oranjerood van kleur wanneer ze rijp zijn. Er zijn ook rassen en kruisingen met witroze, gele, oranje of violetrode bessen. Terwijl de vruchten van de wilde vorm en sommige variëteiten rauw niet eetbaar zijn, zijn andere speciaal geselecteerd voor gebruik als wilde vruchten en kunnen ze zonder aarzeling van de struik worden gegeten. U kunt hierover meer lezen in ons artikel over lijsterbessen. De zaden van de lijsterbes lijken ook op appelpitten – ze zijn bruin van kleur en traanvormig.
Eten vogels lijsterbessen? Zoals de naam al doet vermoeden, zijn de felgekleurde vruchten van de lijsterbes een geliefd voedsel voor veel fruitetende vogels, zoals de zanglijster (Turdus philomelos) is een belangrijke en populaire voedselbron. Als de vruchten vallen, helpen kleine zoogdieren zich aan de vitaminebommen. Lijsterbessen zijn zelfs afhankelijk van eten om hun zaden te verspreiden. Aangezien de rijkdragende bomen hun vruchten niet laten vallen als ze rijp zijn, blijven ze in de koude maanden nog lang als vogelvoer dienen.
Algemene verwarring van de lijsterbes
Op het eerste gezicht lijkt de bladvorm van de berges op de eveneens geveerde bladeren van de gewone es (Fraxinus excelsior). Hier houdt de gelijkenis echter op, want de gewone es vormt noch de typische bloemen noch de vruchten, maar is een windbestuiver en produceert gevleugelde zaden die lijken op die van de esdoorn (Acer) van.
De vruchten van de meidoorn (Crataegus) doen denken aan de lijsterbes, maar zitten niet in de opvallend grote pluimen, maar in kleinere trossen, en zijn meer verspreid over de boom. De belangrijkste verschillen zijn de eenvoudige, gelobde tot getande bladeren en de stekelige scheuten. De vruchten zijn ook eetbaar – ze smaken vaak flauw en melig, maar kunnen zonder aarzeling rauw worden gegeten.
De oranjerode vruchten daarentegen kunnen ook lijken op de giftige, besachtige vruchten van de gewone sneeuwbal (Viburnum opulus). De inheemse struik heeft echter duidelijk anders gevormde, gelobde bladeren en in tegenstelling tot de lijsterbes zijn de vruchten helderrood en glanzend in plaats van dof en oranjerood van kleur.
Het planten van lijsterbes: plaats en procedure
De lijsterbes is geschikt voor aanplant in wilde hagen, maar kan ook als specimenboom worden geplant. Vanwege zijn vrij snelle groei in de jeugd, zijn sierlijke filigrane groeiwijze en zijn mooie bloemen en vruchten, is de lijsterbes populair als huisboom.
De optimale standplaats voor lijsterbessen is een zure tot kalkrijke, matig droge tot frisse, humusrijke en losse leemgrond. Ze houden van zonnige tot halfschaduwrijke plaatsen, waarbij geldt: hoe meer schaduw, hoe minder bloemen. De ideale locatie voor de lijsterbes mag ook niet gevoelig zijn voor wateroverlast, anders ontstaat na verloop van tijd wortelrot.
De beste tijd voor het planten van de meeste bomen is tussen oktober en eind november, wanneer ze in winterrust gaan en het grootste deel van hun bladeren hebben verloren. Specifieke bomen hebben aan alle kanten een plantafstand van 3 tot 4 m nodig, afhankelijk van de soort. Heggen worden veel dichter bij elkaar geplant, tot ongeveer 1 m. Graaf een groot plantgat op de toekomstige plaats, ongeveer 1,5 keer de grootte van de kluit. Als de grond extreem kleiachtig, zanderig of humusarm is, is het de moeite waard de uitgegraven grond te mengen met een hoogwaardige plantgrond zoals onze Plantura Organic Universal Soil. Het is rijk aan compost en vormt daardoor de basis voor humusvorming en vereist tegelijkertijd geen turf, wat schadelijk is voor het klimaat.
Biologisch, turfvrij & klimaatvriendelijk:
Voor alle planten binnen & buiten,
100% natuurlijke ingrediënten,
onschadelijk voor mens en dier
Plaats uw bergas in het plantgat en zorg ervoor dat de kluit niet te diep zit. Vul nu het plantgat met uitgegraven grond en verdicht het substraat rond de plant een beetje. Sla voor grotere planten twee palen in de grond haaks op de windrichting en zet de boom vast met een stevige boomband. Vorm ten slotte een gietrand van aarde en geef vervolgens krachtig water.
De juiste zorg
Lijsterbessen zijn zeer onderhoudsarme en weinig veeleisende struiken. Wij hebben echter de volgende informatie voor u samengesteld over de maatregelen waaraan u moet denken bij de verzorging van lijsterbessen.
Water geven en bemesten
Bewatering van de bergas kan nodig zijn, vooral in de eerste maanden tot jaren. Hij vormt een overwegend ondiep wortelstelsel tot een diepte van ongeveer 2 meter. Langdurige droogte kan daarom een probleem worden, vooral voor jonge planten.
Bij goed gewortelde bomen of struiken op normaal aangevoerde tuingrond is bemesting vrijwel nooit nodig. Op arme gronden en in de eerste jaren na aanplant kan het de moeite waard zijn de lijsterbes te bemesten om de groei te stimuleren. Hiervoor is het aan te bevelen om in het voorjaar rijpe compost aan te brengen of een voornamelijk organische langzaam vrijkomende meststof in te werken, zoals onze Plantura Organic Universal Fertilizer. De voedingsstoffen in de mestkorrels worden gedurende enkele maanden door bodemorganismen afgegeven. Alleen dan zijn ze beschikbaar voor de plantenwortels en is er geen gevaar voor uitspoeling van voedingsstoffen.
Effectief effect op lange termijn,
goed voor de bodem, onschadelijk voor mens, dier & natuur
Cutting Mountain Ash
Als solitaire boom hoeft de lijsterbes niet gesnoeid te worden. Dood hout, zieke of gewonde scheuten worden in het vroege voorjaar verwijderd. Als het een lijsterbeshaag is, moet er jaarlijks goed gesnoeid worden om de vorm te behouden en de vertakking van de struiken te stimuleren. Vooral als u uw lijsterbes klein wilt houden, zult u de boom moeten snoeien. Dit kan door regelmatig grotere takken weg te nemen of scheuten in te korten. Bij meerstammige lijsterbessen kunt u de houtige plant zelfs op een stok zetten – dit betekent dat alle scheuten ongeveer 10 tot 20 cm boven de grond worden afgezaagd, waarna een paar ogen overblijven. De lijsterbes zal hieruit vers uitlopen. In het algemeen moeten grote snijvlakken worden afgedicht met wondhars om ziekte te voorkomen. Het kan nodig zijn de rand van de wond vooraf met een scherp mes glad te strijken.
Ziekten en plagen
Ziekten en plagen van lijsterbes komen vooral voor op de gevoelige, jonge en nog niet gevestigde bomen. De bomen worden bijzonder bedreigd door de aangifteplichtige bacterievuur (Erwinia amylovora), de fruitboomkanker (Nectria galligena) en rode pustelziekte (Nectria cinnabarina). De laatste tast vooral het dode hout van de bomen aan, en daarom biedt onderhoudssnoei uitkomst.
De groene kever (Phyllobius) is een mintgroene snuitkever die het blad van de lijsterbes aanvalt. Ook de rupsen van de blauwe snuitkever (Zeuzera pyrina) en larven van de kersenbladwesp (Caliroa cerasi). In de meeste gevallen zijn ze echter noch gevaarlijk voor de lijsterbes, noch controleerbaar. In de vruchten zijn de larven van de lijsterbesmot (Argyrestia conjugella) en de lijsterbeszaagwesp (Hoplocama alpina) optreden. Het grootste risico voor jonge lijsterbessen in de buurt van bossen is het snoeien door wild van scheuten, bladeren en schors.
Is de lijsterbes winterhard?
De lijsterbes is volledig winterhard en kan zonder problemen temperaturen onder -30 °C verdragen. Af en toe kan late vorst in het voorjaar ervoor zorgen dat de bloemen bevriezen. Aangezien de meeste bloesems overleven, is het nauwelijks de moeite waard om de boom te beschermen.
Propagatie
Als u een lijsterbes wilt vermeerderen, kunt u gebruik maken van stekken, enten of zaaien. De zaden van de lijsterbes rijpen in de vrucht en kunnen in de late herfst worden verzameld, van het vruchtvlees worden losgemaakt en in potten of bedden worden gezaaid tot een diepte van ongeveer 1 cm. Tijdens de winter breekt de kou de kiemremmende stoffen in de zaden gedurende een aantal weken af. Dat kan ook in de koelkast, maar in de natuur is het voor ons hobbytuinders geen enkel probleem. In de lente beginnen de zaailingen te ontkiemen als de bodemtemperatuur stijgt. De jonge bomen kunnen dan na enkele weken worden verplant en verder gekweekt. Lijsterbessen planten zich op geschikte plaatsen zelf goed voort door verspreiding door vogels. Je kunt dus ook gewoon een zaailing opgraven en in je tuin planten. Zaailingen bloeien vaak voor het eerst na 5 tot 6 jaar.
Variëteiten worden het best vermeerderd door stekken of enten. Groene, nog niet verhoute lijsterbesstekken groeien het best in de vroege zomer. Ze worden van jonge scheuten afgesneden en in vochtige, met zand verrijkte groeigrond gelegd, waarna ze wekenlang bij een hoge luchtvochtigheid kunnen wortelen. Hoe u optimale omstandigheden voor stekken kunt creëren, leest u in ons speciale artikel. Bij sommige rassen lukt dat maar matig – dan kunnen de knoppen met een bepaalde entsnede van de bast worden losgemaakt en op een geschikte onderstam worden geënt.
Bomen die bestand zijn tegen het steeds veranderlijke, maar steeds warmer en droger wordende klimaat worden klimaatbomen genoemd. Naast een familielid van de berg es presenteren wij 13 andere boomsoorten die in de toekomst waarschijnlijk vaker in Duitsland zullen worden aangeplant.
Inhoudsopgave
