Koolwitje: beschrijving en bestrijding van de vlinderrups

Lees hieronder of de rups van de plaag giftig is, welke ontwikkeling hij doormaakt en hoe je de koolwitjesvlinder kunt bestrijden.

De koolwitjesvlinder eet de bladeren van witte kool, spitskool, bloemkool, koolrabi en diverse andere koolsoorten die eigenlijk op ons bord zouden moeten belanden. Ondanks de esthetiek van de witte vlinder willen moestuiniers daarom een veilig middel tegen de vraatzuchtige rupsen. Wij hebben alle belangrijke informatie over de koolwitjesvlinder voor u verzameld, zodat niets een effectieve preventie en bestrijding in de weg staat.

Na een korte beschrijving van de koolwitjesvlinder vindt u in dit artikel informatie over de ontwikkeling en giftigheid van de koolwitjesvlinder. Vervolgens gaan we uitgebreid in op effectieve preventieve maatregelen en mogelijkheden van bestrijding met huismiddeltjes, chemische en biologische middelen.

De koolwitjesvlinder herkennen: Factsheet

In de volgende tabel vindt u de verschillende ontwikkelingsstadia, het voorkomen en de plagen van de koolwitjesvlinder.

Taxonomie	Familie Piridaegeslacht Pieris
Voorval	Noord-Afrika tot Noord-Europa, bij ons van de Noord-Duitse laagvlakte tot de Alpen.
Voedergewassen	Diverse kruisbloemigen (Brassicaceae), waartoe onze gekweekte kool ook behoort, zelden andere planten
Vlinders	Wit tot geelachtig van kleur, spanwijdte maximaal 6,5 cm, met een zwarte vlek op de punt van de voorvleugels; dagactief, bestuiven diverse wilde en tuinplanten.
Eieren	Helder geel, op de onderkant van de bladeren van voederplanten
Rupsen	Groengeel, met patronen van zwarte vlekken en spikkels; lichaam is kortharig, maximaal 4 cm lang.
Schade	Begint met putjes, met zware aantasting die leidt tot skeletvorming van hele bladeren; voedt zich soms in kool.
Pupa	De zogenaamde gordelpoppen hangen vrij aan boomstammen of muren

Koolwitvlieg: giftige rups?

Wanneer de rupsen van de koolwitjesvlinder koolplanten eten, krijgen zij verschillende stoffen binnen die door de mens in grotere hoeveelheden slecht worden verdragen, zoals mosterdolieglycosiden. Als deze in de loop van de stofwisselingsprocessen van de rups worden afgebroken, ontstaan giftige stoffen zoals isothiocyanaten. Deze irriteren de slijmvliezen en hebben een negatief effect op de productie van schildklierhormonen. De rupsen van de koolwitjesvlinder bevatten deze isothiocyanaten, waardoor ze voor veel roofdieren oneetbaar zijn. Ze zijn zelf immuun voor hun effect. Voor mensen is de stof alleen giftig in veel hogere concentraties, zodat het aanraken en zelfs eten van de rupsen in kleine hoeveelheden net zo ongevaarlijk is als het eten van kool – want zelfs het eten ervan produceert verschillende, licht giftige afbraakproducten in ons lichaam.

Tip Grote en kleine koolwitjesvlinder: De grote koolwitjesvlinder (Pieris brassicae) en de kleine koolwitjesvlinder (Pieris rapae) lijken visueel sterk op elkaar, maar vertonen verschillen in hun verspreiding, voedselspectrum en eetgedrag. Dus de rups van Pieris rapae ook wel “hartworm” genoemd, omdat het zich graag een weg eet naar de binnenkant van kolen. Naast kruisbloemigen valt de kleine koolwitjesvlinder ook onder andere prei, kappertjesstruik, lintbloem en rucola aan. Door zijn bredere voedselspectrum is de kleine koolwitjesvlinder iets wijder verbreid dan de grote koolwitjesvlinder, waarvan het dieet meer uitsluitend op koolplanten is gebaseerd. Aangezien het effect en de bestrijding van de plaag echter grotendeels hetzelfde zijn, wordt hieronder geen onderscheid gemaakt tussen de soorten.

Koolwitje: ontwikkeling

In Duitsland komen elk jaar twee tot vier generaties voor. De eerste motten vliegen tussen april en juni, de laatste uiterlijk in oktober. Na het leggen van de eitjes duurt het ongeveer 14 dagen voor de rupsen uitkomen, die vervolgens het loof van de voedselplant verwoesten. De grootste schade ontstaat meestal in juni en juli. Na drie tot vier weken voeding vindt verpopping plaats. De laatste generatie overwintert in deze vorm.

Koolwitje voorkomen

Om uw planten te beschermen hoeft u niet te wachten tot een plaag: enkele preventieve maatregelen helpen om de koolwitjesvlinder op afstand te houden.

1. Plant gemengde gewassen in plaats van grote oppervlakten met potentiële voedselgewassen.
2. Zorg voor een goede vruchtwisseling.
3. Sterk geurende planten tussen koolplanten moeten de koolwitjesvlinder afleiden van de koolgeur: tijm, bijvoet, anijs, tansy, salie, pepermunt, tomaten en extracten van deze planten moeten helpen.
4. Het creëren van nuttige habitats vermindert de plaagdruk: veel zangvogels roeien de vlinders van het koolwitje uit en inheemse sluipwespensoorten parasiteren de rupsen en eieren.
5. Zoek naar eitjes onder de bladeren van voederplanten zodra u de witte vlinders in uw tuin ziet. Zo kan door vroegtijdig ingrijpen een ernstige plaag worden voorkomen.
6. Eieren en rupsen kunnen worden verzameld in geval van geringe aantasting of kleine gebieden.
7. De gewassen kunnen tijdig, d.w.z. vóór de mottenvlucht, met netten worden bedekt. De mazen mogen niet groter zijn dan twee millimeter en de netten mogen geen gaten vertonen.

Tip: Indien na de mottenvlucht netten zijn aangebracht, moeten de gewassen regelmatig worden gecontroleerd en verzameld of behandeld.

Koolwitje bestrijden

U kunt de koolwitjesvlinder bestrijden met huismiddeltjes, chemische of biologische bestrijdingsmiddelen.

Biologische bestrijding van de koolwitjesvlinder

Biologische bestrijding van de koolwitjesvlinder is mogelijk met enerzijds specifiek vastgestelde nuttige insecten en anderzijds met middelen op basis van de bacterie Bacillus thuringiensis. Als algemene regel geldt: hoe vroeger u met de bestrijding begint, hoe minder schade aan uw planten. De rupsen van de kleine koolwitjesvlinder eten ook in koolkoppen en vanaf dat moment zijn ze niet meer te bereiken met gewasbeschermingsmiddelen.

Een nuttig insect dat kan worden gebruikt is de sluipwesp van de koolwitvlieg. Cotesia glomerata. Hij parasiteert op de vrij voedende larven van de grote koolwitjesvlinder en doodt ze. Daarbij is hij behoorlijk gespecialiseerd, de soort Pieris brassicae heeft de voorkeur boven alle andere vlinders en ook boven het Klein koolwitje. De laatste heeft zijn eigen hoofdparasiet: de sluipwesp Cotesia rubecula. Beide soorten worden beroepsmatig gebruikt voor de bestrijding van koolwitjes, maar zijn voor particuliere gebruikers moeilijk verkrijgbaar. Aangezien ze echter inheems zijn in ons gebied en worden aangetrokken door de geur van koolplanten, is het raadzaam uw tuin zo in te richten dat nuttige insecten worden bevorderd als een krachtig wapen tegen de koolwitjesvlinder.

Een ander nuttig insect parasiteert niet de larven, maar de eieren van beide koolwitjes: namelijk de sluipwespen van het geslacht Trichogramma. Er zijn sets met eieren van verschillende soorten verkrijgbaar, die dan werken tegen verschillende schadelijke vlinders. Trichogramma-soorten leggen hun eigen eieren in die van de vlinders en de larven die eruit komen voeden zich dan met de inhoud ervan.

Tip: Helaas is het gebruik van sluipwespen in het veld vaak niet efficiënt. De kleine braconide wespen migreren, worden verdreven door sterke wind of opgegeten door andere insecten en vogels. Het gebruik ervan in de kas is daarentegen veel effectiever.

Als biologisch middel in het open veld zijn insecticiden op basis van Bacillus thuringiensis heeft zijn waarde bewezen. Permanente vormen van de bacterie kunnen lange tijd worden bewaard als in water oplosbaar poeder en kunnen met wat vloeistof worden gemengd tot een spuitbouillon. Dit wordt gewoon op de voedselplanten van de koolwitjesvlinder gespoten. Na regenval en zware plantengroei moet de spuitcoating worden vernieuwd. Het effect van deze middelen is uiterst gunstig: de bacteriesporen moeten via de voeding worden opgenomen en ontwikkelen hun toxisch potentieel pas in aanwezigheid van bepaalde enzymen die voorkomen in de darmen van de doelorganismen – en in geen enkele andere insectendarm. Onze Plantura Zünslerfrei XenTari® bevat precies de stam van Bacillus thuriengiensisdie de koolwitjesvlinder bestrijdt. De toepassing is zeer eenvoudig.

Toepassing van onze Plantura Cultivar Free XenTaris® tegen de koolwitjesvlinder:

• Als u rupsen of voedingsschade waarneemt, moet u alle waardplanten bevochtigen met de gemengde Plantura Zünslerfrei XenTari® – laat de binnenkant en de onderkant van de bladeren niet weg.
• Breng het product aan bij buitentemperaturen van ten minste 15 °C.
• Met één zakje XenTari® kunt u ongeveer 33 m XenTari® aanbrengen bij een planthoogte van 50 cm.² behandel
• Het aanbrengen gebeurt bij voorkeur met een spuitfles en bij windstilte.
• Onze Plantura Zünslerfrei XenTari® is onschadelijk voor de mens; volg echter de instructies voor veilig gebruik die in de bijsluiter staan.

Koolwitje bestrijden met huismiddeltjes

Helaas zijn geen huismiddeltjes geschikt om uw koolgewas te redden bij een ernstige aantasting. Daarom is de preventieve toepassing van bovenstaande tips in een voldoende vroeg stadium bijzonder belangrijk. Omdat motten en rupsen gedurende het hele groeiseizoen voorkomen, kunt u deze preventieve maatregelen in principe gedurende de hele teeltperiode toepassen.

De koolwitjesvlinder is niet de enige plaag die graag koolplanten in de tuin opeet – ook de koolvlieg kan een zware tol eisen van uw koolgewas. In ons speciale artikel leert u hoe u de koolvlieg kunt herkennen, voorkomen en bestrijden.