Nematoden als plaag: effectieve bestrijding in de tuin

Sommige nematoden planten schadenSommige zijn schadelijk voor planten, andere zijn nuttig tegen plantenplagen. We laten zien hoe schadelijke nematoden kunnen worden bestreden.

De nematoden, ook bekend als draadwormen, zijn uiterst problematische plagen, zowel voor de hobbytuinder als voor de landbouwer. Terwijl bestrijding van in de bodem levende nematoden met zeer milieubelastende nematiciden in het verleden nog was toegestaan, is bestrijding met de chemische club nu verboden. Maar na dit verbod zijn de aaltjes natuurlijk niet verdwenen, en daarom moeten nu nieuwe, biologische methoden worden gebruikt en getest om de aaltjes nog te kunnen bestrijden.

Schadelijk Nematoden

Alle relevante plantbeschadigende nematodensoorten leven in de bodem en vallen de wortels van hun waardplanten op verschillende manieren aan. Wat alle soorten gemeen hebben is dat ze microscopisch klein zijn en met miljoenen in een kubieke meter grond kunnen voorkomen. Sommige aaltjessoorten blijven in de grond, bijten in de wortelcellen en voeden zich met het opkomende plantensap. Sommige andere soorten daarentegen dringen de plantenwortels binnen en vormen typische wortelgallen of cysten. De vorming van cysten is soms een van de belangrijke redenen waarom aaltjes moeilijk te bestrijden zijn. In deze cysten zijn de nematoden uitstekend beschermd en kunnen zij ongeveer 20 jaar zonder voedsel overleven.

Naast hun vasthoudendheid zijn de verschillende aaltjessoorten ook in staat om bijna al onze smakelijke tuinplanten te besmetten. Wortel, selderij, erwt, spinazie, komkommer, tomaat of aardappel – de lijst kan eindeloos worden uitgebreid. In principe is geen enkele plant veilig voor het aalachtige ongedierte. Zoals u hieronder zult zien, zijn er echter planten die in de loop van de evolutie verdedigingsmechanismen hebben ontwikkeld tegen de wortelbeschadigende nematoden.

Nematoden herkennen

Een aaltjesplaag is niet zo gemakkelijk te herkennen. Terwijl de typische gallen en cysten gemakkelijk kunnen worden gelokaliseerd door de wortels op te graven, zijn symptomen veroorzaakt door andere nematodensoorten moeilijk aan te wijzen. Om u te helpen snel te zien of er een plaag in uw tuin is, hebben wij de belangrijkste symptomen die wijzen op een aaltjesplaag samengevat:

• Wortelbaard: Zeer veel fijne en sterk vertakte wortels die op een baard lijken.
• Wortelrot: ontstaat door latere infecties die door de doorboorde wortelcellen heen kunnen dringen.
• Een kort wortelstelsel, met veel zijwortels.
• Groeivermindering, verwelking en opbrengstverlies door de beschadigde wortels
• In grotere groentebedden is een nestachtig voorkomen van de hierboven beschreven symptomen een zekere aanwijzing voor een aaltjesplaag.

Nematoden op aardappelen

Vooral in de aardappelteelt maken de twee aardappelcysteaaltjes Globodera rostochiensis en Globodera pallida grote problemen. Een besmetting is gemakkelijk te herkennen aan de kleine witgele cysten ter grootte van een speld op de aardappelwortels. Typisch voor aangetaste aardappelen is verminderde groei, kleine bladeren en verhoogde zijscheutvorming. In het algemeen leiden de symptomen tot ernstige opbrengstverliezen. Naast aardappelen vallen de twee aaltjessoorten ook andere nachtschadeplanten aan, zoals aubergine, tomaat en nachtschadekruid. Hoewel de cysten van de aaltjes ongeveer 20 jaar in de bodem kunnen overleven, is een teeltpauze van 4 jaar voldoende om een groot deel van de aaltjes uit te hongeren. Tijdens de teeltonderbreking mogen op het bed geen andere nachtschadeachtigen worden geteeld dan aardappelen. Er zijn andere praktische manieren om aaltjes in de bodem te bestrijden:

• Gebruik resistente aardappelrassen in geval van aaltjesaantasting: Christa, Erstling, Gloria, Ukama of Quarta (misschien binnenkort op de markt: Trabant, Valdivia).
• Bij de teelt van nachtschadegewassen moeten nachtschadeonkruiden zoals zwarte nachtschade of bitterzoete nachtschade worden verwijderd, naast de aardappelen die erdoorheen zijn gegroeid.
• Bij extreme schade door aaltjes kan een zogenaamde zwarte braak helpen – wat een zwarte braak is, leest u in het hoofdstuk Bestrijding van aaltjes in de bodem.
• Tagetes helpen niet tegen de “aardappelaaltjes”.

Nematoden op tomaten

Helaas zijn tomatenwortels ook een geliefd voedsel voor aaltjes. In tegenstelling tot de aardappel worden tomaten echter bij voorkeur gegeten door galvormende aaltjes zoals Meloidogyne hapla en Meloidogyne arenaria besmetting. Bovengrondse symptomen zijn bij tomaten vaak niet goed vast te stellen. Maar als de opbrengst van uw tomatenplanten jaar na jaar afneemt en de tomaten op dezelfde plaats worden geteeld, kunnen galnematoden verantwoordelijk zijn. Helaas moet een van de tomatenwortels worden opgegraven om te controleren. De gallen zitten direct op de wortels en zien eruit als kleine (2 tot 4 mm) zweertjes. Tegen de nematodensoorten die vaak in het open veld worden aangetroffen M. hapla Helaas helpt alleen een consequente vruchtwisseling. Voor de bestrijding van maïs wordt een teelt van 2 tot 3 jaar aanbevolen. Maïs dient niet als voedsel voor de nematoden, zodat deze door de teelt ervan voortdurend verhongeren. Veel andere groenteplanten zoals wortelen, prei en selderij zijn echter waardplanten en mogen daarom niet op dezelfde oppervlakte worden geteeld.

Er zijn echter rassen die resistent zijn tegen warmteminnende galnematoden, die bij voorkeur tomaten aantasten in kassen en onder bijvoorbeeld plastic folie:

• Caprese, Corianne, Ducati, Dolcevita, Matias, Picolino en Zebrino.

En nog meer goed nieuws voor liefhebbers van andere tomatenrassen: met de onderstam Vigomax kunt u in principe alle tomatenrassen resistent maken tegen het warmteminnende galaaltje. Verdere tips over ongedierte op tomaten vindt u hier.

Controle nematoden

Bij de bestrijding van nematoden ligt de nadruk niet op een volledige eliminatie van alle plagen. Dit doel is utopisch en kan praktisch met geen enkele controlemaatregel worden bereikt. Het gaat er veeleer om de aaltjespopulatie zodanig te reduceren dat het kleine aantal aaltjes geen zichtbare schade meer veroorzaakt. Het is zeer waarschijnlijk dat er in de komende jaren nieuwe biologische bestrijdingsmaatregelen op de markt zullen komen, waarnaar reeds onderzoek wordt verricht. De wetenschappers richten zich op schimmels die de nematoden vangen met microscopische lasso-achtige draden en ze vervolgens onschadelijk maken of de eitjes van de kleine nematoden infecteren.

Bestrijding van aaltjes in de bodem

In de regel kunnen aaltjes zeer doeltreffend worden bestreden door ze uit te hongeren – maar hoe werkt dat? In principe volstaat het ervoor te zorgen dat op een met nematoden besmet bed geen waardplanten beschikbaar zijn die de schadelijke nematoden voeden. Dit is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Aangezien het in de praktijk niet mogelijk is de afzonderlijke aaltjessoorten te bepalen, is het meestal moeilijk de juiste vruchtwisseling te kiezen. Dit komt doordat de verschillende soorten een verscheidenheid aan planten kunnen aantasten en ook een groot aantal plantensoorten als gastheer gebruiken. Dus als u niet zeker weet welke aaltjessoort uw planten aanvalt, adviseren wij zwarte braak. Met deze biologische bestrijding wordt het bed gedurende langere tijd vrij van planten gehouden. Deze maatregel is bijzonder doeltreffend als u de volgende punten in acht neemt:

• Voor aaltjesbestrijding moet het bed minstens 4 – 5 maanden braak liggen.
• In de zomer zijn nematoden bijzonder afhankelijk van voedsel, zodat een uithongeringstactiek in deze periode bijzonder goed werkt.
• In deze periode mag er geen onkruid op het veld groeien, dus hark het regelmatig uit.
• Nadeel: De open bodem is in deze periode onbeschermd en wordt bedreigd door winderosie.

Ook voor de tuinbouw zijn er maatregelen voor thermische controle. Nematoden zijn, zoals alle bodembewoners, zeer gevoelig voor hoge temperaturen. Met behulp van speciale stoomapparaten kan de grond zodanig worden verwarmd dat zelfs diepgelegen aaltjes doeltreffend kunnen worden bestreden. Deze methode is echter erg duur en helaas niet praktisch voor ons hobbytuinders.

Chemische aaltjesbestrijding?

Onze tuingrond wordt verlevendigd door een ontelbaar aantal micro-organismen. Naast hun pure massa, is de diversiteit aan soorten bijna onuitputtelijk. Al deze bodemorganismen vervullen essentiële functies in de nutriëntencyclus. Planten worden afgebroken en de aldus vrijgekomen voedingsstoffen kunnen weer door andere planten worden opgenomen. Micro-organismen zoals regenwormen ploegen letterlijk de hele bodem om en zorgen zo voor een goede beluchting van de plantenwortels. Als nu op grote schaal bestrijdingsmiddelen tegen nematoden in de bodem zouden worden gebruikt, kan iedereen zich voorstellen wat de gevolgen daarvan zouden zijn. De schade op lange termijn aan andere organismen is moeilijk te berekenen, evenals het risico van grondwaterverontreiniging.

Nematoden werden vroeger onder meer bestreden met giftige gassen die in de bodem werden uitgestoten. Deze bestrijdingsmaatregelen hadden echter ook aanzienlijke neveneffecten op andere organismen en soms zelfs op de mens. Daarom is het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen, de zogenaamde nematiciden, in heel Duitsland algemeen verboden.

Tagetes tegen nematoden

Zoals in het begin vermeld, zijn er planten die afweerstoffen tegen aaltjes produceren en deze dus kunnen bestrijden. Een plant die dit mechanisme heeft geperfectioneerd is Tagetes. De planten produceren zogenaamde terthiofenen, die een toxische werking hebben tegen nematoden. Als een aaltje bij een Tagetes-plant komt en het plantensap bij de wortels wil opnemen, wordt het gedood door het gif dat het bevat. En juist dit punt beperkt helaas de effectiviteit van Tagetes. Alleen aaltjessoorten die Tagetes planten als waardplant beschouwen en hun wortelcellen doorboren worden bestreden. Daarom worden gal- en cysteaaltjes bijna niet bestreden door Tagetes. Vrijlevende aaltjes van het geslacht Pratylenchus kunnen daarentegen des te beter worden bestreden. Deze vrij levende aaltjes teisteren graag groenteplanten zoals wortelen, selderij, bonen, sla, uien, erwten en prei en kunnen zo een grote plaag worden in de groentetuin. Een uitgebreide intercropping met Tagetes is de beste manier om grote aaltjesophopingen te bestrijden. Ga als volgt te werk:

1. Gebruik een 1:1 mengsel van Tagetes patula en Tagetes erecta; deze twee rassen zijn zeer doeltreffend bij de bestrijding van aaltjes
2. Vergeet niet dat Tagetes niet vorstbestendig is en minstens drie maanden op het bed moet blijven om voldoende effect te sorteren.
3. Naast het verzorgen van de Tagetes-planten moet, indien mogelijk, ook al het onkruid regelmatig worden verwijderd.

Deze biologische bestrijdingsmethode kan een aaltjespopulatie op lange termijn tot 90% verminderen, en is dus een doeltreffende biologische maatregel tegen vrijlevende aaltjes zoals Pratylenchus.

Nematoden kunnen veel meer doen dan uw planten schaden: Sommige aaltjessoorten bestrijden ook andere plagen. Hier vindt u alle informatie over het gebruik van nematoden als nuttige insecten in de tuin.