Net als het zaad, dus de oogst: We laten je zien hoe je zaden voor het volgende jaar kunt verkrijgen van je favoriete planten.
Als je wilt oogsten, moet je eerst zaaien – maar moet je echt elk voorjaar nieuwe zaden kopen? Nee, zaden kunnen ook in uw eigen tuin worden verkregen en heel eenvoudig. We zullen u laten zien hoe u zaden van een breed scala aan groenten en bloemen kunt nemen en deze voor de volgende jaren kunt bewaren.
Zaden oogsten: Welke planten zijn geschikt voor zaadproductie?
Zaden kunnen alleen worden verkregen uit groenteplanten, zomerbloemen en ook vaste planten die vruchtbare bloemen vormen. Deze bloemen moeten op hun beurt worden bestoven, dus de aanwezigheid van insecten als bestuivers is vaak een vereiste. Gevulde of steriele bloemen en bloemen van exotische planten worden helemaal niet bestoven en produceren daarom geen zaden. Alle planten die voor de bloei worden geoogst – zoals sla of kool – kunnen ook geen zaden produceren. Als je toch zaden van deze planten wilt verkrijgen, oogst je geen individuele planten, maar wacht je op bloei en zaadvorming.
Daarnaast is er het speciale geval van hybride zaden: hoewel hybride variëteiten vaak zaden vormen, zijn ze niet zaadbestendig, zodat de resulterende nakomelingen sterk kunnen verschillen van hun moederplanten.
Fooi: Hybride variëteiten zijn gemarkeerd met het achtervoegsel “F1” op het zaadpakket. Nakomelingen van hybride planten zijn niet uniform, maar slechts de helft van hen heeft dezelfde genetica als de moederplant. De andere helft kan heel verschillende eigenschappen hebben.
Zaden oogsten: stapsgewijze handleiding
In principe is het oogsten van zaden voor alle planten zeer vergelijkbaar. Dus je moet eerst gezonde, sterke planten vinden en alleen van deze zaden verzamelen. Ziekelijke planten mogen niet worden geoogst: aan de ene kant is de zaadkwaliteit vaak aanzienlijk slechter en aan de andere kant worden sommige ziekten via zaden overgedragen. Als je ze zaait, kunnen de kleine planten snel ziek worden en sterven. Als je eenmaal de ideale planten hebt geselecteerd, moeten ze goed worden verzorgd en van voedingsstoffen worden voorzien, omdat bloei en zaadvorming de plant veel kracht kosten. Het gebruik van een hoogwaardige organische meststof is een belangrijke zorgmaatregel. In ons speciale artikel leert u alles over plantaardige meststof, de eigenschappen en voordelen ervan.
Om ervoor te zorgen dat de zaden zich volledig ontwikkelen, moet je zeker wachten tot de vrucht rijp is of de zaden bruin en droog worden. Nu kunt u de zaden verwijderen, schoonmaken en pulp verwijderen. Controleer of de zaden echt schoon zijn: elke besmetting kan er later voor zorgen dat de zaden gaan schimmelen of dat ziekten worden overgedragen op de nieuwe generatie.
Zaden uit je eigen tuin extraheren: instructies
- Bemest en verzorg planten goed.
- Wacht op bloei en zaadvorming.
- Laat de vrucht of het zaad volledig rijpen en verzamel alleen van sterke, gezonde planten.
- Scheid zaden schoon van pulp en andere onzuiverheden.
- Droge zaden, vul en label.
- Bewaar op een droge en koele plaats, zaai opnieuw binnen de respectievelijke levensduur van de zaden.
Oogst zelf groentezaden
Afhankelijk van de plantensoort vormen groentezaden zich in fruit, peulen, peulen of vrij op de bloeiwijze. De extractie van zaden is dienovereenkomstig verschillend. We gaan in op de individuele groentesoorten en leggen uit hoe je zelf aan zaden kunt komen.
Fooi: Als u niet zeker weet in welke groep u uw type groente zult vinden, bekijk dan ons artikel over de indeling in de verschillende soorten groenten.
Groenten en fruit
Deze omvatten de plantenfamilies van de nachtschadefamilie (Solanaceae) en de cucurbitaceae-familie, waarin de vruchten worden geconsumeerd.
In de nachtschadefamilie vinden we als vertegenwoordiger de tomaat (Solanum lycopersicum), paprika’s (Capsicum annuum |), PhySalis (Physalis Peruviana) en aubergines (Solanum melongena |). Het zijn grotendeels zelfbestuivers die het gemakkelijk maken om de variëteit te behouden. Om zelfbevruchting te ondersteunen, is het de moeite waard om ’s ochtends de open bloemen van de Solanaceae te schudden om je eigen stuifmeel op het stigma te verspreiden. Vanaf augustus rijpen de vruchten van deze groentefamilie en kunnen ze worden geoogst. Voor zaadproductie worden zachte, rijpe vruchten uit het midden van het seizoen geoogst. De beste zaadkwaliteit zit in de vruchten die niet de eerste of de laatste zijn die rijpen.
Tomatenzaden worden twee tot drie dagen in water geplaatst vanwege hun gelatineuze schaal en dagelijks gespoeld totdat de zaden zijn vrijgekomen. Vervolgens vindt het drogen plaats op papier. Paprika-, physalis- en auberginezaden kunnen direct op een papieren handdoek worden verspreid en gedroogd.
Fooi: Een gedetailleerde gids over “Winnende tomatenzaden” is te vinden in ons speciale artikel.
Of pompoen (Cucurbita sp.), courgette (Cucurbita pepo | subsp. Pepo Convar. Giromontiina), meloen (Cucumis melo |) of komkommer (Cucumis Sativus), de zaden van de cucurbits zijn altijd omgeven door een smakelijke vrucht. De zaden kunnen samen met de rijpe vrucht worden verkregen. Cucurbitaceae zijn echter strikte kruisbestuivers. Ze vormen enkele mannelijke en vrouwelijke bloemen, die vaak worden bezocht door hommels en bijen. Helaas maken de enthousiaste insecten geen onderscheid tussen de soorten die ze bestuiven. In de volgende generatie ontstaan hybriden van pompoen en courgette snel wanneer planten dicht bij elkaar staan.
AandachtErger nog, kruising in de volgende generatie kan leiden tot de synthese van bittere stoffen, de zogenaamde cucurbitacines, wat kan leiden tot krampen en erger als het overmatig wordt geconsumeerd. Als u zelf verzamelde zaden van komkommers, pompoenen, meloenen en courgettes gebruikt, moet u zeker aandacht besteden aan de resulterende vruchten om te zien of ze een zeer bittere smaak hebben – en bij twijfel, gooi ze weg.
Voor pompoenen is de tijd voor zaadextractie gewoon de oogsttijd in de herfst, voor courgette en komkommer daarentegen moet je iets langer wachten dan normaal: beide vruchten worden vaak geoogst voordat ze volledig rijp zijn, omdat ze beter smaken, nog zacht zijn en nauwelijks zaden bevatten. Laat het fruit langer dan normaal aan de plant staan tot het najaar. Het is het beste om fruit aan het einde van het seizoen te laten hangen voor zaadextractie, anders zullen de planten over het algemeen aanzienlijk minder fruit produceren. Voor de productie van komkommer- en courgettezaden of pompoenpitten snijdt u de vrucht, verwijdert u de zaden met een lepel en spoelt u ze krachtig af met water. Zodra alle pulp is opgelost, leg je de zaden op keukenpapier om te drogen. Na een paar dagen kunnen de verkregen zaden worden gebotteld en opgeslagen. Zaden van tomaten en paprika’s zijn vijf tot tien jaar kiembaar, die van pompoen, courgette en co. voor ongeveer vier tot vijf jaar.
Wortel-, blad- en uienplanten
Deze omvatten de families van de bolvormige familie (Amaryllidaceae), de umbellifere familie (Apiaceae), de madeliefjesfamilie (Asteraceae) en de kruisbloemige of koolfamilie (Brassicaceae). Al deze plantenfamilies zijn kruisbestuivend en kunnen kruisen met andere variëteiten in hun soort.
De bolgewassen, zoals ui (Allium cepa) en prei (Allium porrum), bloeien meestal pas in het tweede jaar. Als je zaden wilt verkrijgen, moeten ze niet worden geoogst. In de zomer van het tweede jaar worden verschillende lange, bladloze bloemstelen met bolvormige, witgroene bloemhoofdjes gevormd. Na bestuiving door insecten worden zwarte, hoekige zaden gevormd, die snel uitvallen als ze rijp zijn. Daarom wordt de hele bloeiwijze geoogst wanneer de schutbladeren rond de zaden drogen en ongeveer tien dagen bij kamertemperatuur laten drogen. Zaden van bolgewassen zijn slechts ongeveer een jaar goed kiembaar.
Wortel- en knolgroenten uit de umbellifeous-familie, zoals wortel (Daucus carota |), pastinaak (Pastinaca sativa |), venkel (Foeniculum vulgare) en selderij (Apium graveolens |) bloeien meestal in het tweede jaar, wortelen soms al in het eerste jaar. In de lente van het tweede jaar worden langwerpige, ubelvormige bloeiwijzen gevormd, die onopvallend groenachtig of wit bloeien. Insecten bestuiven graag de bloemen en zaden vormen zich snel, die in de herfst rijpen. De halvemaanvormige tot ronde zaden vallen snel naar beneden bij droogte, dus de bloemschermen worden in de vroege ochtenduren in hun geheel gesneden en in huis gedroogd. Zaden van wortels, pastinaak en Co. zijn ongeveer twee jaar kiembaar.
De wijdverspreide Asteraceae, die schorseneren bevatten (Scorzonera hispanica) en cichorei (Cichorium intybus) maar ook de salade (Lactuca sativa |) bloeien deels in het eerste jaar en deels in het tweede jaar. Het zijn ook kruisbestuivers, die tussen verschillende variëteiten binnen de soort kunnen kruisen als de variëteiten ongeveer 3 km naast elkaar liggen. In oktober rijpen de bestoven bloemen tot achenevruchten, die net als schorseneren een soort parachute hebben, de pappus, voor windverspreiding. Hier moeten de zaden worden geoogst zodra de witte pappus zich ontvouwt, wat gebeurt tussen september en oktober. Deze zaden worden ook één tot twee weken in huis gedroogd bij kamertemperatuur. Trouwens, bij het bereiden van de zaden wordt de pappus verwijderd, dus het is gemakkelijker om volgend jaar te zaaien. De madeliefjes ontkiemen betrouwbaar gedurende ongeveer vier jaar.
De populaire koolfamilie, waaraan raket (Eruca sativa |) maar ook bladkool zoals palmkool (Brassica oleracea | Var. Palmifolia) bloeien meestal in het tweede jaar. Sommige soorten, zoals radijsjes (Raphanus sativus) bloeien gedeeltelijk al in het eerste jaar. Voor de keuken worden ze allemaal geoogst en geconsumeerd in het eerste jaar. Deze gewassen moeten dus nog een jaar blijven staan en mogen niet geoogst worden. Hier vormen zich tijdens de bloeiperiode felgele, kruisvormige bloemen, die insecten nectar bieden en daarom vaak worden bezocht. Dit betekent echter ook dat al deze plantenfamilies en hun vertegenwoordigers kruisbestoven zijn en dat de variëteiten vaak onderhevig zijn aan modificatie door vreemd genetisch materiaal van dezelfde soort. In de koolfamilie vormen zich langwerpige peulen met ronde, zwarte zaden erin. Vanaf half september kunnen de zaadstandaards binnenshuis worden afgesneden en gedroogd. Om dit te doen, maak je de zaden los van de peulen en laat je ze aan de lucht drogen. Koolplanten ontkiemen betrouwbaar tot vier jaar na de oogst.
Zaadgroenten: de peulvruchten
Deze omvatten peulvruchten uit de peulvruchtenfamilie (Fabaceae), evenals een grote verscheidenheid aan maïsvariëteiten (Zea mei), die behoren tot de grassen (Poaceae).
Wie in de peulvruchten zoals linzen (Lens culinaris |), sugar snap erwt (Pisum sativum) of boon (Phaseolus vulgaris) zelf zaden wil extraheren, is het niet moeilijk. Deze groenteplanten bloeien en dragen vrucht in hetzelfde zaaijaar. Peulvruchten zijn zelfbestuivers, dus de betreffende variëteit kan altijd veilig en zonder kruising in de volgende generatie worden bewaard. Na de bloei van mei tot augustus vormen zich snel kleine groene peulen, die snel groter, vezelig en uiteindelijk bruin en droog worden. Laat de peulen uitdrogen en begin te ritselen op de plant tot ze bruin worden. De zaden binnenin worden hard naarmate ze rijpen tegen de late zomer tot de late herfst. Wacht in het beste geval tot het einde van het seizoen, anders zullen de bonen- of erwtenplanten minder opbrengst voor de keuken produceren. De droge peulen worden uit de inmiddels dode planten gehaald en in huis gedroogd. In de winter kun je de nu droge zaden uit de peulen halen, vullen en opslaan. Erwten, bonen en Co. zijn ongeveer twee tot vier jaar kiembaar.
In het geval van zoete grasmaïs wordt de Bemesting, oogsten en drogen zijn iets anders. Hier vormt zich de mannelijke bloem op de maïsplant hierboven, en de vrouwelijke bloem op de toekomstige kolf, het wordt bestoven door de wind. Dit betekent echter ook dat een nabijgelegen maïsveld of maïsplanten van andere variëteiten gemakkelijk kunnen kruisen en zo het ingezaaide ras met zijn genetisch materiaal kunnen veranderen. Als je zelf je eigen variëteit wilt krijgen, leg je er kort voor de vrouwelijke bloem een zak overheen en bescherm je deze tegen vreemd stuifmeel. Dit is te herkennen aan de lichtgroene stylusdraden die uit de cob-schutbladen gluren. Als de vlag, d.w.z. de mannelijke bloem, begint af te stoffen aan de bovenkant van de scheutpunt, wordt het stuifmeel bijvoorbeeld op een papier verzameld door te schudden en vervolgens overgebracht naar de vrouwelijke stylusdraden.
Leg de zak er weer om en wacht tot de zuiger zich eronder heeft gevormd. In oktober rijpen de twee tot zes kolven per plant, terwijl de maïsplant zelf sterft. Als de kolfbladeren zijn opgedroogd, kan de hele kolf in eigen huis worden geoogst en gedroogd. Na één tot twee weken kamertemperatuur kunnen de zaden van de spil worden gewreven en droog en koel worden bewaard. Maïszaden zijn ongeveer vier jaar kiembaar.
Bloemzaden oogsten
Steriele en gevulde bloemen, zoals gevuldbloeiende stokrozen, vormen geen zaden, ze kunnen niet worden gebruikt voor zaadproductie. Anders rijpen de zaden van veel bloemen en vaste planten in de herfst en kunnen ze worden geoogst. Bij veel planten zitten de bloemzaden in kleine koppen, bijvoorbeeld in de madeliefjes zoals goudsbloem (Calendula officinalis) of zonnebloem (Helianthus annuus). De extractie van bloemzaden is vrij eenvoudig, het is de hele zaadstandaard, of deze nu bolvormig of langwerpig is zoals in lavendel (Lavandula angustifolia), afgesneden en gedroogd in het huis. De zaden maken gemakkelijk los van de zaadclusters wanneer ze volledig droog zijn. Verwijder alle resterende delen van de plant en bewaar de zaden in gelabelde zakken of potten. De meeste bloemzaden zijn ongeveer twee tot vijf jaar kiembaar.
Fooi: Zaden van winterharde vaste planten hebben vaak een koude prikkel of een andere behandeling nodig om te ontkiemen, wat leidt tot de abidatie. Deze zogenaamde “stratificatie” kan individueel worden gedaan op de verschillende zaden – dit is iets voor echte experts. Gemakkelijker, maar ook met een lager slagingspercentage als gevolg van hongerig ongedierte, is het om de zaden te oogsten en ze direct buiten te zaaien. Normaal gesproken krijgt het zaadje op deze manier precies de juiste prikkels om gestimuleerd te worden om te ontkiemen. Het is niet ongebruikelijk dat de kieming volgend voorjaar plaatsvindt.
Drogen van geoogste zaden
Zaden moeten goed worden gedroogd voor opslag. Dit gebeurt op een warme, droge plaats in huis, omdat het vaak al te vochtig en koel buiten is op het moment van de zaadoogst in de herfst. Bloemzaden worden gedroogd als een hele zaadstandaard, waaruit ze later gemakkelijk oplossen. Zaden van fruitgroenten moeten vrij zijn van pulpresten, terwijl peulen en peulen in hun geheel kunnen worden gedroogd. Bij kamertemperatuur duurt het ongeveer een week voordat zaden droog genoeg zijn voor opslag. Vochtigere of onrijpe zaden doen er langer over om te drogen, anders kunnen zich snel schimmels vormen bij het opslaan van de zaden.
Bewaar zaden op de juiste manier
Droge zaden kun je het beste droog, donker en koel bewaren. Een papieren envelop of een gesloten glazen pot is hiervoor het meest geschikt. In het laatste geval moeten de zaden echter echt droog zijn, restvocht leidt snel tot schimmelgroei. Ingesloten in luchtdichte vaten, blijven zaden het beste in de kelder en blijven ze lang kiembaar. Te veel warmte daarentegen vermindert de kiemkracht en levensduur van de zaden aanzienlijk. Afhankelijk van de soort blijven zaden 1 tot 10 jaar kiembaar en moeten ze binnen de betreffende levensduur terug naar de tuin migreren.
Vooral met bloemzaden kunnen de populaire zaadbommen goed worden gevormd. In ons artikel verduidelijken we de oorsprong van de trend en geven we instructies voor het maken van zaadbommen met eenvoudige ingrediënten.
Inhoudsopgave
