De grond losmaken: diverse methoden & tips

Tuinieren in verdichte grond is geen pretje. Planten groeien niet goed, verzorgen zichzelf niet en kunnen snel afsterven. Maar gelukkig zijn er verschillende methoden om verdichte grond los te maken.

Het losmaken van je tuingrond brengt veel werk met zich mee. Daarom rijst al snel de vraag hoe nuttig het losmaken van de grond is en om welke reden het wordt gedaan. In principe gedijen planten beter in een losse bodem, bovendien kunnen lucht en water beter circuleren en blijft het bodemleven gezond. In dit artikel presenteren wij welke bodems losgemaakt moeten worden, welk gereedschap beschikbaar is voor het losmaken van bodems en andere manieren om harde bodems los te maken.

Waarom moet je de grond losmaken?

In principe bestaat een bodem uit bodemdeeltjes zoals kleimineralen en humus, waartussen zich holtes bevinden. Deze worden gevuld met water of lucht, afhankelijk van bijvoorbeeld de grootte van de poriën en de hoeveelheid neerslag. In verdichte bodems is het aandeel van de holten zeer gering en zijn de bestaande poriën slechts zeer klein. Er is dus noch ruimte voor water, noch voor lucht. Beide zijn echter van vitaal belang voor plantenwortels en de meeste bodemorganismen. Planten groeien beter in een losse tuingrond om 4 belangrijke redenen:

1. Betere beluchting: Bodemorganismen en plantenwortels krijgen voldoende zuurstof dankzij meer en grotere poriën. Als dit niet het geval is, beginnen de wortels te rotten. Bovendien zouden veel belangrijke bodemdieren en micro-organismen sterven.
2. Wateroverlast vermijdenIn verdichte bodems kan water slechts langzaam en slecht naar diepere bodemlagen stromen. Als het ze bereikt, is er meer dan genoeg water, maar er bereikt geen lucht meer de wortels.
3. Meer wortelruimtePlantenwortels groeien voornamelijk in grove poriën. Tot op zekere hoogte geldt: hoe grover de poriën, hoe beter de doorwortelbaarheid. In niet losgemaakte, dichte grond is het aandeel poriën zeer klein. Dit betekent dat planten niet de kans krijgen een groot, goed vertakt wortelstelsel te ontwikkelen dat hen van voedingsstoffen en water voorziet.
4. Betere beschikbaarheid van waterWat het voor de planten beschikbare water betreft, mag de grond noch te los, noch te dicht zijn. In zeer losse grond stroomt het water meestal gewoon door en droogt de grond snel uit. In dichte grond zijn veel poriën gevuld met water. Maar omdat er bijna alleen maar zeer fijne poriën zijn, wordt het door capillaire krachten zo vastgehouden dat de plantenwortels het water niet kunnen opnemen. Het wordt dan ook wel dood water genoemd.

Goede bodems hebben dus een evenwichtige verhouding tussen grove, middelgrote en fijne poriën. Er is dus genoeg ruimte voor wortels, water en lucht.

Welke grond moet worden losgemaakt?

Bodemdeeltjes kunnen op basis van hun grootte worden ingedeeld in 3 klassen:

• Zand: de grootste deeltjes tot 2 mm
• Slib
• Klei: de kleinste deeltjes

Optimaal voor de groei van veel planten zijn kleigronden waarin alle 3 de korrelgroottes in een relatief evenwichtige verhouding voorkomen.

Als uw tuingrond verdicht is, kan dat twee redenen hebben:

• Het bevat te veel kleideeltjes zodat het automatisch dicht op elkaar zit.
• Het is samengeperst door veelvuldig overlopen of rijden, zodat het aandeel grove en middelgrote poriën te laag is. Daarom moeten bijvoorbeeld groentebedden eens per jaar worden losgemaakt.

Afhankelijk van de oorzaak van de verdichting neemt men zijn toevlucht tot verschillende maatregelen om de grond los te maken. Deze worden in het volgende punt nader beschreven.

Tip: U kunt de samenstelling van de korrelgrootte en het bodemtype ruwweg schatten met het vingermonster. Als je een licht vochtig grondmonster in je handpalmen en tussen je vingers rolt en maalt, zullen de verschillende korrelgroottes verschillende eigenschappen vertonen:

• Klei: Goed kneedbaar; vettig; gladde, glanzende vettige oppervlakken
• Slib: Niet-cohesief; melig; weinig kneedbaar; hecht zich in vingergroeven; ruwe smeeroppervlakken; barst bij knijpen
• Zand: korrelig; niet kneedbaar; niet cohesief; niet vervuilend; te “groot” voor vingergroeven

Hoe kun je de grond losmaken?

Er zijn in principe 3 manieren om de grond los te maken. Enerzijds kunt u apparatuur gebruiken die de bodemstructuur breekt en losser maakt, anderzijds kunt u de korrelgrootte van de grond beïnvloeden door er zand aan toe te voegen. De natuur zelf heeft ook manieren om de grond los te maken. Bodemorganismen en de wortels van planten zijn hiervoor in de eerste plaats verantwoordelijk.

Grond losmaken met gereedschap

Het gebruik van werktuigen is vooral zinvol wanneer de grond is verdicht doordat er vaak overheen is gereden of gelopen. Het aanbod van tuingereedschap voor het losmaken van grond is groot, zodat er voor bijna elke situatie een geschikt gereedschap is.

Tip: Het is natuurlijk het beste als er in eerste instantie geen verdichting plaatsvindt. Zo moet natte grond in de winter of na regen zo min mogelijk worden betreden.

Spade

Vroeger was het gebruikelijk om in de herfst de tuin om te spitten met een spade. Dit werd gedaan om de grond in het bed los te maken, onkruidzaden te begraven en vorstschade te bevorderen, waardoor zware grond in losse kruimels uiteenvalt. Inmiddels is deze praktijk echter verlaten, omdat het omspitten van de bodem het hele bodemleven letterlijk op zijn kop zet en de afbraak van humus versnelt. Daarom wordt de spade meestal alleen gebruikt bij het planten van nieuwe groentebedden. Het wordt gebruikt om de gazongrond los te maken en de oorspronkelijke vegetatie te begraven door deze om te keren, zodat nieuwe planten in de blootgelegde grond kunnen worden geplant.
Het is zinvol de spade te gebruiken om de grond los te maken, zelfs in zware, natte kleigrond. Het kan de beluchting verbeteren en samengeklitte kluiten grond verkruimelen. Bovendien warmen kleigronden, die anders vaak lang koud blijven, dankzij het graven sneller op.

Tip: Dankzij de no-dig methode is het zelfs mogelijk om groentebedden aan te leggen zonder te graven.

Graafvork, zaaitand, cultivator, schoffel en tuinklauw

Al deze tuingereedschappen voor het losmaken van de grond verschillen van de spade doordat ze de grond losmaken maar niet omwoelen. Ze zijn daarom geschikt om grond los te maken zonder te graven. Zo blijft de oorspronkelijke gelaagdheid van de ondergrond, die zich in de loop der jaren slechts langzaam opbouwt, behouden. De bodemorganismen blijven in de voor hen geschikte zone en de humus wordt beter beschermd.

Welk gereedschap u gebruikt om de grond los te maken, hangt vooral af van uw voorkeuren. Met een graafvork kunt u relatief snel en met weinig energie grote oppervlakken diep losmaken. Een zaaitand wordt meestal ook zonder veel moeite door de grond getrokken en maakt deze ook relatief diep los. Deze twee hulpmiddelen worden gewoonlijk niet meer dan eenmaal per jaar gebruikt, bijvoorbeeld in het voorjaar, voordat de bedden worden beplant.

Cultivators, tuinklauwen en schoffels dringen meestal niet zo diep door en maken alleen de bovenste grondlaag los. Op goed onderhouden, humusrijke bodems kan diepe grondbewerking dankzij hen geheel achterwege blijven. Ze kunnen ook tijdens het tuinseizoen worden gebruikt, bijvoorbeeld bij het verplanten van een bed.

Tip: Het is vaak mogelijk om gemotoriseerd materieel, zoals cultivators of grondfrezen, te huren voor grotere oppervlakten op dagbasis. Deze apparatuur mag echter alleen worden gebruikt als de grond is opgedroogd. Anders kan hun gewicht ook verdichting veroorzaken. Bovendien moeten ze niet te vaak worden gebruikt, omdat grotere bodemdieren snel door de tanden worden gedood.

Maak de grond los met zand

Als u de vingertest hebt gedaan en hebt vastgesteld dat uw bodem zeer kleiachtig is, kunnen machines en apparatuur voor het losmaken van de bodem niet helpen om de bodemstructuur op lange termijn te verbeteren. In plaats daarvan kunnen dergelijke zeer klei-leemachtige gronden worden losgemaakt met zand.

Maar welk zand is geschikt om grond los te maken? Scherpgewassen, zuiver kwartszand met een korrelgrootte van 0,6 tot 2 mm is het beste. Speelzand, bijvoorbeeld, is minder geschikt om grond los te maken, omdat er vaak wat klei door gemengd is om de zandtaartjes van kinderen aan elkaar te laten kleven. Wij bevelen ons Plantura gazonzand aan voor het losmaken van kleigrond en grond met een hoog kleigehalte. Het bestaat voor 100% uit zuiver kwartszand en heeft een vrij fijne korrelgrootte, die geschikt is voor het losmaken van verdichte grond onder gazons en voor het losmaken van de grond in perken.

Tip: Het losmaken van de grond onder gazons is niet mogelijk met apparatuur, omdat dit de gehele vegetatie zou vernietigen. Toch zijn er verschillende methoden om gazongrond los te maken en de waterretentie en zuurstoftoevoer te verbeteren. Deze omvatten het beluchten van het gazon en het schuren van het gazon. Er wordt zand op het gazon gestrooid. Door besproeiing en regen wordt het in de bovenste bodemlagen afgezet zonder te spitten, waardoor de grond onder gazons op lange termijn en zonder ernstige ingrepen wordt losgemaakt.

Grond losmaken met bodemactivator

Een bodemactivator zorgt niet direct voor een losse bodem, maar stimuleert dieren die een losse bodemstructuur opbouwen. Deze omvatten regenwormen. Ze graven tunnels die zorgen voor een betere beluchting en watervoorziening van de bodem, en produceren daarbij humus. Regenwormen en andere bodemorganismen zijn daarom essentieel voor een gezonde, vruchtbare en losgemaakte bodem. Deze dieren hebben echter voedsel nodig, dat zij onder meer verkrijgen in de vorm van organische plantenresten of rottende wortels.

Op conventioneel bebouwde akkers en in veel tuinbedden neemt het organische gehalte in de bodem echter voortdurend af. Dit is vooral te danken aan het feit dat een groot deel van de bodem niet wordt overwoekerd, dat voornamelijk minerale meststoffen worden gebruikt en dat de meeste plantenresten na de oogst worden verwijderd. Naast verschillende werkwijzen die de opbouw van humus in de tuin bevorderen, levert een bodemactivator ook belangrijke voedingsstoffen en organisch structuurmateriaal voor veel bodemorganismen.

Bij de keuze van een bodemactivator moet met een aantal zaken rekening worden gehouden. Veel bodemactivatoren bevatten afval uit de dierlijke industrie, zoals bloed of hoornmeel. Als u dit wilt vermijden, is onze Plantura biologische bodemactivator een goede keuze. Het is 100 % dierproefvrij en bevat ook levende mycorrhiza-schimmels, die voor veel planten belangrijke partners in de bodem zijn.

Bodem losmaken door planten

Veel planten bereiken zelfs in korte tijd een aanzienlijke wortelmassa en dringen met hun wortels diep in de bodem door. Een plantendek, bijvoorbeeld in de vorm van groenbemesters, maakt de tuingrond niet alleen los, maar voorkomt ook dat voedingsstoffen uitspoelen en verplaatst ze vanuit diepere bodemlagen naar boven. Het bodemoppervlak wordt ook beschermd tegen erosie.

Ook de keuze van de planten is belangrijk. Enerzijds moeten de plantenfamilies passen in de vruchtwisseling in de tuin. Bovendien moet men beslissen of men gebruik wil maken van winterharde of vriezende soorten. Het is vaak een goed idee om zaadmengsels te zaaien. Dit komt doordat verschillende planten in bepaalde bodemlagen wortelen en verschillende voedingsstoffen mobiliseren.

Diepwortelende planten die zeer geschikt zijn voor het losmaken van verdichte grond zijn lupinen (Lupinus), olie-radijs (Raphanus sativus var. oleiformis), witte mosterd (Sinapis alba) en rode klaver (Trifolium pratense). Ook grassen zoals winterrogge (Secale cereale) zorgen dankzij hun goede, intensieve beworteling in het voorjaar voor fijn verkruimelde, losgemaakte bovengrond.

In een apart artikel hebben we nog meer tips samengevat over hoe u uw bodem kunt verbeteren.