De varroamijt: succesvolle bestrijding van de bijenvijand

De varroamijt is grotendeels verantwoordelijk voor de bijensterfte. We laten zien wat helpt tegen de varroamijt en hoe deze te bestrijden.

Helemaal bovenaan de lijst van plagen die in een bijenkolonie kunnen voorkomen staat de varroamijt. De moderne bijenteelt heeft zich hier al lang aan moeten aanpassen en moet de klok rond op zijn hoede zijn voor deze lastige mijt.

Varroamijt: oorsprong en profiel

Wanneer een imker zich bezighoudt met ongedierte in zijn bijenkast, staat de varroamijt (Varroa destructor). Deze mijt heeft zich uiteindelijk vanuit Azië over de hele wereld weten te verspreiden en uiterlijk sinds 1980 wordt elke imker geconfronteerd met de varroamijt. De mijten leven in al hun levensstadia als parasieten op honingbijen of in de kast. De volwassen mijten hebben een lengte van 1,1 mm en zijn ongeveer 1,6 mm breed, waarbij de mannetjes kleiner zijn dan de vrouwtjes – tot 80 procent van de Varroamijten zijn echter vrouwtjes.

Deze mijten zuigen zich aan de bijen en voeden zich met het hemolymfe van de bijen. Hemolymfe is de lichaamsvloeistof van insecten die zuurstof door het lichaam transporteert – dus vergelijkbaar met bloed bij ons mensen. Wanneer de varroamijten zich aan de verzamelende bijen hechten, worden ze gemakkelijk van de ene plaats naar de andere vervoerd. De geur van de darrenlarven (mannelijke bijen) is bijzonder aantrekkelijk voor de mijten. Wanneer de mijten zich in de broedcellen vestigen, voeden zij zich met de larven en veroorzaken zo misvormingen bij deze besmette bijen.

Varroamijten vermenigvuldigen zich ongelooflijk snel en leggen dan hun eitjes in de cellen. Deze snelle vermenigvuldiging van het ongedierte veroorzaakt steeds meer onrust in de kast en de bijen worden vatbaarder voor ziekten. In het ergste geval kan de hele kolonie binnen twee jaar instorten.

Als een vrouwtje een bij gezogen heeft, verlaat ze de werkbij terwijl deze een broedcel afdekt en klimt in die cel. Daar zuigt de mijt zich vast aan de bijenlarve en legt na ongeveer 50 uur zijn eerste eitje. Met tussenpozen van 30 uur legt de mijt nog meer eitjes – in totaal produceert een vrouwtje vijf of zes eitjes. Wanneer de mijten uit deze eitjes komen, voeden ze zich ook met de bijenlarve, paren ze in de cel en verlaten de vrouwtjes de raat zodra de bij uitkomt – dit gebeurt na ongeveer 12 dagen.

Waarom is de varroamijt zo gevaarlijk?

De varroamijt wordt nu beschouwd als de belangrijkste bijenplaag. In Duitsland is variosis (aantasting van een bijenkast met varroamijten) niet meldingsplichtig, maar dat is niet overal het geval. In Zwitserland wordt variosis beschouwd als een “te bewaken ziekte” en bestaat er een meldingsplicht. In Oostenrijk is variosis zelfs meldingsplichtig als dierziekte.

Uit deze wettelijke voorschriften blijkt reeds het belang van de varroamijt voor de bijenteelt. De varroamijt verzwakt de bijen door zijn zuigactiviteit en vermindert zo hun leervermogen. Door de verzwakking vinden ze vaak de weg niet meer terug naar de korf.

Naast verzwakking brengen de mijten ook virussen over op de bij. De varroamijt verzwakt dus het immuunsysteem van de bijen, en ze worden ook vatbaarder voor virussen en andere ziekteverwekkers. De bijensterfte in de herfst en winter wordt grotendeels veroorzaakt door deze schadelijke mijt.

Varroamijten herkennen

U kunt zien of er een varroamijtplaag in uw bijenkorf is door de volgende typische symptomen:

• Uw kolonie sterft plotseling in de herfst
• Op de bijenlarven zijn kleine roodbruine puntjes te zien
• Pas uitgekomen bijen hebben misvormingen zoals een misvormd achterlijf of misvormde vleugels.
• Een massale aantasting wordt aangegeven door mijten op de rug van volwassen bijen.

U kunt de volgende methoden gebruiken om na te gaan of er nu een besmetting van varroamijten in uw bijenkast is. U moet deze methoden en technieken regelmatig toepassen en niet alleen wanneer u vermoedt dat uw bijen al last hebben van een Varroa-infectie – preventie loont hier.

Deze controlemethoden omvatten de volgende varianten, die wij u kort in detail willen presenteren:

1. Onderzoek van het dronebroed
2. Poedersuiker methode
3. Open onderkant
4. Bijen kijken

1. onderzoek van het dronebroed

Aangezien varroamijten vooral worden aangetrokken door darrenbroed, kunt u deze larven controleren op besmetting. Eerst moet je een raam zoeken met bedekt darrenbroed. U kunt dit gemakkelijk herkennen doordat het dronebroed sterk naar buiten is gebogen en groter is dan het werksterbroed. De diameter van een dronebroed is ongeveer 8 mm, de diameter van een werkstersbroed is ongeveer 6 mm. Haal het frame uit de kast, schud alle bijen los en verplaats het frame naar een ongestoorde plaats.

Helaas zullen sommige van uw larven bij deze methode het leven moeten laten. Je kunt het frame het beste in de vriezer leggen. Ontdoe de cellen met het dronebroed vervolgens met een ontluikingsmes. Prik het celdeksel in met de pop.

Trek vervolgens de drone-pop uit de cel en controleer hem op aantasting door varroamijten. De donkere mijten zijn gemakkelijk te zien op de bleke poppen. Herhaal dit een paar keer en als je meer dan twee mijten op een pop vindt, heb je al de zekerheid dat er een zware aantasting is. Als u twee tot drie mijten vindt op 50 poppen, betekent dit dat u een matige aantasting heeft.

2. poedersuiker methode

Een andere methode om op varroa-aantasting te controleren is de poedersuikermethode. Neem een lege schroefpot, maak een gat in het deksel en steek er een smal insectengaas in. Haal 200 tot 300 bijen uit de broedkast en doe ze in de pot – maar verwijder de koningin niet.

Doe nu drie tot vier lepels poedersuiker in het schroefpotje en sluit het af. Houd het deksel gesloten met uw hand en schud de pot goed gedurende 30 tot 60 seconden. Door het deksel gesloten te houden kan er geen suiker ontsnappen. U hoeft zich geen zorgen te maken over uw bijen, zij zullen hier geen schade van ondervinden. In ieder geval moet je heel krachtig schudden zodat de mijten van de bijen afkomen.

Zet de pot na het schudden in de zon zodat de mijten eraf vallen. Schud dan nogmaals krachtig zoals voorheen, draai de pot om en laat de suiker op een wit vel papier druppelen.

Na ongeveer 15 minuten kunt u de pot openen en de bijen bij het invlieggat plaatsen. Door de suiker kunnen de bijen nog niet vliegen, maar je wordt dan graag schoongemaakt door je medebijen. Merk op dat de bijen niet in de beste stemming zullen zijn na het schudden en kom dan niet te dicht bij ze.

Giet nu de resterende suiker uit de pot op het papier. Daar kun je de mijten nu goed zien. Als je meer dan 12 mijten vindt, is het al een vergevorderde aantasting.

3. open onderkant

Deze methode is geschikt voor routinecontroles, maar niet zo betrouwbaar als de vorige twee. Ongeveer 10 procent van de Varroamijten maakt zich los van de bijen en valt dan op de onderkant van de kast. Daar wachten de mijten nu op de volgende bij die ze kunnen besmetten. Maar nu kun je een open onderkant gebruiken met een Varroa lade. Daarin zit een kleverige kartonnen laag (luier) waarop de mijten dan blijven plakken. Om de kleverigheid te vergroten kunt u dit oppervlak ook insmeren met vaseline of bakolie.

Trek deze kleverige kartonnen laag minstens één keer per dag uit en tel de mijten erop. Als u bijvoorbeeld in juli al vijf tot tien mijten per dag aantreft, moet u onmiddellijk beginnen met een behandeling tegen het ongedierte. In de maanden oktober en november mogen gemiddeld niet meer dan 0,5 mijten per dag vallen.

Reinig dit oppervlak na elke telling en zoek naar mieren die mogelijk mijten uit de lade hebben verwijderd. Smeer het oppervlak na het schoonmaken opnieuw in met wat olie om de mijten weer te laten hechten.

4. bijen observeren

Daarnaast is er nog een interessante observatie die kan worden gedaan om een varroaplaag op te sporen. Hierbij worden de bijen voor het vliegfront in het gras geobserveerd. Als jonge bijen in het gras voor de kast rondzwerven, kan men ervan uitgaan dat deze bijen door de kolonie zijn verstoten. Dus hoe hoger de Varroadruk, hoe meer bijen je in de wei zult aantreffen – deze bijen kunnen dan ook onderzocht worden op eventuele misvormingen.

Bestrijding van de varroamijt: middelen en methoden tegen de bijenvijand

Zodra een besmetting met varroamijten is vastgesteld, is de volgende stap de bestrijding ervan. Gelukkig zijn er veel verschillende methoden die tegen deze mijten kunnen worden gebruikt, waarover wij u graag vertellen.

Installatie van een roostervloer

Dit is een zeer eenvoudige maar ook doeltreffende methode. Een metalen rooster met een opening van twee tot drie millimeter wordt gebruikt als bodem van de kast. Daaronder zit een bakje, ook bekend als een Varroa-val. De mijten vallen door dit rooster en worden dan gevangen in dit bakje. Deze maatregel vertraagt de ontwikkeling van de varroamijten en vertraagt de besmetting.

De vaseline-methode

Bij deze methode doe je gewoon wat vaseline in de broedkamer van de bijen. En dat is alles wat de imker hoeft te doen. Na verloop van tijd zullen de bijen over de vaseline lopen en sporen ervan op hun poten hebben. Als de bijen zich dan opmaken, komt de vaseline bij de mijten en dan kunnen er verschillende dingen gebeuren. Ofwel kan de mijt zich niet langer aan het bijenlichaam vasthouden en valt hij van de bij af, ofwel blokkeert de vaseline de ademhalingsopeningen van de mijten, waardoor de Varroamijt stikt.

Bestuiven met poedersuiker

IJssuiker kan niet alleen worden gebruikt om de varroamijt op te sporen, maar is ook geschikt voor de bestrijding ervan. Zeef daartoe de poedersuiker meerdere malen, zodat hij heel fijn is en er geen grove deeltjes meer in zitten. Vul vervolgens de fijne suiker in een babypoederdoosje of iets dergelijks en u bent klaar om met de behandeling te beginnen.

Neem daartoe elk frame met de honingraten uit de kast en bestuif beide zijden met de poedersuiker. Elke bij moet dan een fijne witte sluier hebben en de suiker kan zijn werk doen. Want dit is wat er gebeurt:

• De zuigvoeten van de mijten verliezen hun greep en ze vallen van de bijen af.
• De bijen beginnen zich te scheren om de poedersuiker te verwijderen. Door deze reiniging worden de mijten die nog aan de bijen vastzitten van de bijen zelf verwijderd en vallen ze af.
• De suiker verstoort de mijten en kan mogelijk ook de ademhalingsopeningen blokkeren. Hierdoor vallen de mijten ook af bijen

Deze behandeling kan zo vaak worden toegepast als u wilt, maar vergt veel inspanning en u verstoort de kolonie ook heel vaak. Voor een optimaal resultaat met deze methode zou men de poedersuikermethode drie tot vier keer moeten toepassen met een tussenpoos van ongeveer een week. Dit zou dan ook de pas uitgekomen mijten bedekken.

Verwijderen van dronebroed

Zoals eerder vermeld is dronebroed bijzonder interessant voor mijten. Daarom wordt deze uit de kast verwijderd en daarmee ook veel Varroamijten. Deze verwijdering kan de mijtgroei vertragen.

Breng mierenzuur en oxaalzuur aan

De organische zuren mierenzuur en oxaalzuur zijn zeer populair als bestrijdingsmiddel tegen de varroamijt. De bijen verdragen deze zuren goed in lage concentraties, maar ze kunnen er ook schade door oplopen.

Deze behandelingen moeten worden uitgevoerd na de honingoogst eind juli. De zuren kunnen op verschillende manieren in de kast worden gebracht. Het voordeel van deze zuren is dat ze ook inwerken op het afgedekte broed en alle stadia van de mijten verminderen. Enerzijds kunt u de sponsdoekmethode of de natte heideverdamper gebruiken. Bij beide methoden wordt het zuur verdampt zodat het in de korf wordt verspreid. Deze methoden zijn ook toegestaan voor imkers die biologisch produceren en beloven het grootste succes.

Chemische methoden om de varroamijt te bestrijden

Onderzoekers van de Universiteit van Hohenheim zijn er nu in geslaagd een middel tegen de varroamijt te vinden dat met het voer aan de bijen kan worden toegediend. Ze hebben het over lithiumchloride, dat ook wordt gebruikt als antidepressivum in de menselijke geneeskunde. Dit zout kan worden opgelost in suikerwater, aan de bijen worden gevoerd en de varroamijten die zich aan de bijen willen vastzuigen zouden binnen enkele dagen moeten sterven.

Het middel heeft nog geen bijwerkingen op de bijen aangetoond en er moeten nog enkele tests worden gedaan voordat het op de markt wordt gebracht. Het belooft in ieder geval hoop in de strijd tegen het kleine ongedierte.

Er wordt ook al onderzoek gedaan naar de resistentie van bijen tegen de varroamijt. Deze studies bevinden zich echter nog in een vroeg stadium.

Hoe u uw bijen in de tuin kunt ondersteunen en nog veel meer informatie over de kleine zoemers vindt u in dit artikel.