Edelweiss: de Alpenbloem in de tuin planten

Het is mogelijk om edelweiss in uw eigen tuin te kweken, zelfs als u niet in de bergen woont. Hier leggen we uit waar je op moet letten.

Bijna geen enkele andere plant is zo symbolisch als de edelweiss (Leontopodium). Het siert het wapen van de Duitse en Oostenrijkse Alpenclub, wordt door veel bergwachten gebruikt en staat op diverse geldstukken. De edelweiss vormt het officiële merk van Haflingers en zelfs een biermerk draagt de edelweiss in zijn naam. De edelweiss wordt nog steeds beschouwd als een zeer bijzondere en zeer zeldzame plant. De veredeling heeft het echter mogelijk gemaakt edelweiss in de tuin te brengen. In dit artikel leggen we uit hoe edelweiss daar het beste groeit en waar je op moet letten bij de verzorging van edelweiss in de tuin.

Edelweiss: oorsprong, bloeitijd en eigenschappen

Edelweiss komt oorspronkelijk voor in Azië, in Mongolië, Tibet en de Himalaya. Ongeveer 100.000 jaar geleden kwam de vaste plant echter ook naar Europa, waar hij tegenwoordig vooral voorkomt in de bergen op een hoogte tussen 1500 en 3500 meter. In de Alpen en de Pyreneeën zijn het vooral de soorten Leontopodium alpinum is hier te vinden. De plant groeit daar zowel op schrale, stenige ondergronden als op voedselarme blauwgraslanden, omdat hij zich goed kan aanpassen.

Edelweiss wordt meestal 10, maximaal 20 centimeter hoog, met een onvertakte stengel waaraan dicht behaarde bladeren zitten. Hij groeit gruwelijk en vormt zo lage, kleine kussens. De witte “bloesems” van de edelweiss, die door velen zo worden bewonderd, zijn in feite helemaal geen bloemen, maar schutbladeren. Pas bij nadere beschouwing ontdekt men de eigenlijke gele bloemen in deze schutbladeren. Ze zitten samen in 2 tot 12 bloemhoofdjes, waarvan één tot 500 bloemen kan bevatten. Edelweiss bloeit tussen juni en september.

De witviltige beharing van de schutbladeren van edelweiss is een aanpassing aan de grote hoogte, want de verhoogde UV-straling schaadt niet alleen ons mensen, maar ook de planten. Dankzij de dichte beharing kan edelweiss bijna alle UV-straling onschadelijk maken. Licht met golflengten die geschikt zijn voor fotosynthese bereikt echter het oppervlak en de energie ervan kan door de planten worden gebruikt. Tegelijkertijd weerkaatsen de viltige haren veel licht, wat de insecten aantrekt die nodig zijn voor de bestuiving. Bestuivers worden ook aangetrokken door een zweetgeur, daarom is edelweiss een bij-vriendelijke bloem. Het bijzondere uiterlijk bevalt niet alleen bijen en andere insecten, maar ook ons mensen. Zo heeft het “edelweiss-toerisme” de typische alpenbloem bijna volledig uitgeroeid. Alleen dankzij verschillende beschermingsmaatregelen herstelt de bevolking zich langzaam. Daarom mag in het wild gevonden edelweiss in geen geval worden geplukt.

Een andere bijzonderheid is de verschillende kleuring van de edelweiss, afhankelijk van de locatie. Hoe lager de hoogte waar de edelweiss groeit, hoe groter hij wordt, maar hoe minder wit en behaard de schutbladeren meestal zijn, zodat de hele plant er nogal groenig uitziet.
De edelweiss is winterhard tot minstens -23 °C.

De mooiste soorten en variëteiten

Voordat u edelweiss in de tuin kunt planten, moet u eerst een soort en vervolgens een ras kiezen. Als je een inheemse plant wilt, moet je een variëteit van de Alpine edelweiss planten, maar er zijn ook enkele interessante variëteiten uit het oorspronkelijke verspreidingsgebied in Azië.

Alpine edelweiss (Leontopodium alpinum): Dit is de soort die in onze bergen voorkomt. De alpine edelweiss wordt ongeveer 20 cm hoog en vormt kleine kussentjes van ongeveer 20 cm doorsnede.

Alpine edelweiss (Leontopodium alpinum “Matterhorn”): De cultivar ‘Matterhorn’ groeit zeer compact en vertakt, maar de afmetingen en de benodigde ruimte zijn ongeveer gelijk aan die van de soort.

Alpine Edelweiss (Leontopodium alpinum “Mont Blanc”): Mont Blanc” is een bijzonder vroegbloeiend edelweissras dat ook gekenmerkt wordt door zeer grote bloemen. Hij wordt ook ongeveer 20 cm hoog en vormt kussenachtige kluiten van ongeveer 20 cm doorsnee.

Alpine Edelweiss (Leontopodium alpinum “Blossom of Snow”): De Edelweiss “Blossom of Snow” is een nieuwe variëteit. De tot 30 bloemen per plant zijn uitstekend. Bovendien wordt ‘Blossom of Snow’ tot 40 cm hoger en heeft hij een aërodiameter van ongeveer 40 cm, waardoor hij meer spreidt dan de andere edelweiss-soorten en -variëteiten die hier worden gepresenteerd.

Chinese dwerg Edelweiss (Leontopodium souliei): Deze Edelweiss verschilt van de Alpen Edelweiss in die zin dat hij lager groeit en grasachtige kussens vormt die in de zomer dicht bezet zijn met bloemen. Rassen die kunnen worden gevonden zijn ‘Alpine White’ met een hoogte van 5 tot 20 cm of ‘Mignon’, die maximaal 10 cm hoog wordt.

Het planten van edelweiss

Als u edelweiss in de tuin wilt planten, is de juiste standplaats essentieel. Hij moet zonnig zijn en een kalkrijke, goed gedraineerde, maar niet te droge, humusarme, voedselarme en stenige bodem hebben. De edelweiss bijvoorbeeld voelt zich erg thuis in rotstuinen. U kunt in de winkels zowel zaden als jonge planten kopen.

Procedure voor het zaaien van edelweisszaden ter voorbereiding van jonge planten:

1. Tijd: Binnen mogelijk vanaf maart in bakken of potten.
2. De zaden hebben een koude prikkel nodig om te ontkiemen. Gekochte zaden zijn meestal al gestratificeerd. Als je echter het zekere voor het onzekere wilt nemen, doe je de zaden in een zakje of een bakje gevuld met vochtig zand en laat je ze ongeveer 2 weken in de koelkast staan.
3. Bereid uw kweekbak voor door deze te vullen met een vochtige, voedselarme grond, zoals onze Plantura Biologische Kruiden- en Kweekgrond, die nog met ongeveer 20% zand moet worden aangevuld.
4. Verspreid de edelweisszaden over de grond. Bedek ze echter niet, maar druk ze lichtjes aan: Edelweiss is een lichte kiemer.
5. Bij 15 tot 18 °C bedraagt de kiemduur ongeveer 15 tot 20 dagen. Het is belangrijk dat de zaden gedurende deze tijd vochtig blijven. Een minikas of een folie die over de propagator wordt gelegd, voorkomt dat de zaden te snel uitdrogen.
6. Na 6 tot 8 weken kunnen de jonge planten worden verspeend in plantbedden of individuele potten, die eveneens moeten worden gevuld met een vrij voedselarme grond. Kleine edelweissplanten moeten vroeg worden gesnoeid, omdat overhangende jonge planten vaak het slachtoffer worden van schimmelziekten.
7. Acclimatiseer jonge edelweiss voor het uitplanten. Plaats daartoe de geprikte zaailingen gedurende twee weken elke dag slechts uren buiten.

Het planten van edelweiss in de tuin

Of ze nu voorgekweekt of gekocht zijn, er zijn ook enkele dingen waar je op moet letten bij het planten in de tuin:

Tijd
Gekochte edelweissplanten kunnen in het voor- of najaar worden uitgeplant. Als u de planten zelf hebt gekweekt, zijn ze klaar om in de herfst in het bed te worden uitgeplant.

De juiste locatie voor edelweissplanten
Aangezien een natuurlijk geschikte locatie voor edelweiss in ons land zelden voorkomt, moeten we er meestal iets aan doen. Als u een rotstuin hebt, bent u duidelijk in het voordeel, zolang u de edelweiss een zonnig plekje kunt bieden. Edelweiss kan ook in gewone tuingrond worden geplant. Dit moet echter eerst beter doorlaatbaar en magerder worden gemaakt door toevoeging van bijvoorbeeld ons Plantura gazonzand in een verhouding van 1:1. Een goede waterafvoer in combinatie met een constante vochtigheid is zeer belangrijk om edelweiss te laten gedijen. Daarom moet worden gezorgd voor een goede afwatering van de ondergrond. Bodems die gevoelig zijn voor wateroverlast kunnen daarom worden geholpen met een laag grind of split op een diepte van 30 cm.

Tip: Bezitters van door slakken geplaagde tuinen kunnen zich ook verheugen, want de onbeminde tuingenoten houden niet zo van edelweiss en eten het alleen als ze niets anders kunnen vinden. Daarom kan edelweiss worden gerekend tot de slakkenresistente planten.

De juiste plantafstand
Voor de meeste in dit artikel genoemde edelweissoorten en -rassen is een plantafstand van ongeveer 20 cm voldoende, wat resulteert in ongeveer 25 planten per m². Voor de Chinese dwerg edelweiss moet de plantafstand echter 25 cm bedragen en voor de variëteit Blossom of Snow zelfs 40 cm. Edelweiss moet afzonderlijk of in kleine groepjes van 3 tot 5 planten worden geplant om hem goed tot zijn recht te laten komen.

Wat gebeurt er nu?
Geef de jonge planten goed water nadat je ze in de grond hebt gezet. Vooral in de eerste winter, maar ook in de volgende winters, moet u uw edelweiss beschermen tegen vorst, bijvoorbeeld door hem af te dekken met rijshout.

Edelweiss in een pot

Edelweiss kan ook goed in potten worden geplant. Dit is meestal nog succesvoller dan in de tuin, omdat de omstandigheden ter plaatse hier beter kunnen worden gecontroleerd.

1. Een plantenbak van een natuurlijk materiaal zoals klei is het beste, omdat water daaruit gemakkelijker kan verdampen. Het moet ook afwateringsgaten hebben en een diameter van ten minste 20 cm.
2. Vul de bodem van de bak met een drainagelaag van grind, geëxpandeerde klei of gruis van ten minste 10 cm hoog.
3. Als substraat adviseren wij onze Plantura Bio-Universal Soil te mengen met zand in een verhouding van bijvoorbeeld 1:1. Het is ook goed om wat grovere stenen en een beetje kalk toe te voegen, bijvoorbeeld van onze biologische gazon- en tuinkalk.
4. Plant de edelweiss in de grond en geef water tot het water uit de pot loopt.
5. De pot moet beslist op een zonnige plek op het balkon, terras of in de tuin staan. Helaas is edelweiss niet geschikt als kamerplant.

De belangrijkste zorgmaatregelen

Op goede plaatsen heeft edelweiss bijna geen verzorging nodig. Zelfs als Leontopodium alpinum waardeert een constante watertoevoer, maar verdraagt korte droge periodes beter dan wateroverlast. Bij het water geven van edelweiss moet men zich dus liever inhouden, maar de plant ook niet helemaal vergeten.

Edelweiss groeit het best op magere grond. Het bemesten van edelweiss of zelfs het geven van compost is dus schadelijk.

Het is ook niet nodig om edelweiss terug te snoeien. Als u echter wilt voorkomen dat edelweiss zichzelf uitzaait of uw tuin netjes wilt houden, kunt u in de herfst alle uitgebloeide stengels net boven het bladrozet terugknippen. Voor het verzamelen van zaad kunnen de bloemhoofdjes ook gedurende de winter aan de plant blijven en pas aan het eind van de winter worden verwijderd. In principe kun je bij het knippen van edelweiss altijd alles verwijderen wat verdroogd of afgestorven is.

Aangezien edelweiss de voorkeur geeft aan kalkrijke grond, kan ook om de 2 à 3 jaar een beetje kalk in de grond worden gewerkt. Dit mag echter alleen worden gedaan als de pH van de bodem vooraf is bepaald. Te veel kalk kan ook schadelijk zijn. Voor zandleembodems moet bijvoorbeeld om de drie jaar ongeveer 180 tot 240 g kalk per m² worden aangebracht.

Is Edelweiss Hardy?

Leontopodium alpinum is winterhard tot een temperatuur van -23 tot -28 °C. Dat betekent dat er in onze tuinen meestal niets aan de hand is. Het probleem van de winter is hier eerder de vochtigheid, want edelweiss verdraagt dit niet en zijn wortels kunnen gaan rotten – daarom is het des te belangrijker om bij het planten voor een goede afwatering te zorgen. Bij het overwinteren van edelweiss in een pot moeten de planten daarentegen tegen vorst worden beschermd, omdat de koude temperaturen hier sneller de wortels bereiken en deze kunnen beschadigen. Verpak uw edelweiss in een pot met bijvoorbeeld jutezakken of vliesdoek. Hij kan ook op een isolerende plaat van polystyreen of hout worden geplaatst. De plant moet niet binnenshuis worden geplaatst, omdat er te weinig licht is en het er ook te warm is.

Propagatie

Edelweiss kan worden vermeerderd door zaad of gemakkelijker door deling.
Voor vermeerdering door zaad mag de edelweiss in de herfst niet worden geknipt, maar moeten de bloemen aan de plant blijven. Over februari de zaden, die op deze wijze een natuurlijke koudeprikkel hebben ondergaan, kunnen vervolgens worden geoogst en gezaaid zoals hierboven beschreven.

Omdat edelweissplanten klompjes vormen, zijn ze vrijwel voorbestemd voor vermeerdering door deling. Daartoe wordt in de lente of de herfst een deel van de kluit, die ten minste twee scheuten moet hebben, afgesneden en op een nieuwe plaats overgeplant. Splitsen heeft bovendien het voordeel dat de moederplant wordt verjongd en gestimuleerd om opnieuw te groeien. Afhankelijk van hun groei moeten edelweisplanten echter pas om de 3 à 4 jaar worden gesplitst, wanneer ze weer voldoende scheuten en wortels hebben ontwikkeld.

Bewaren en gebruiken van edelweiss

Voor het oogsten en bewaren van edelweiss mogen alleen bloemen uit eigen tuin of tuincentrum worden gebruikt, want in de natuur voorkomende exemplaren zijn beschermd. In juli zijn de bloemen van de edelweiss meestal volledig ontwikkeld en vanaf nu tot september kunnen ze worden geoogst. Knip gewoon de bloemstelen af, net boven het bladrozet. Om te drogen kunnen de edelweissbloemen op krantenpapier worden uitgespreid en op een warme, maar schaduwrijke en droge plaats worden gezet. Om de paar dagen moet u de bloemen controleren en omdraaien. Als alternatief kunnen sommige bloemen bij de stelen worden samengebonden en te drogen worden gehangen. Zodra de bladeren niet meer zacht aanvoelen en droog ritselen, zijn ze klaar en kan de gedroogde edelweiss in donkere bewaardozen.

Edelweiss werd al in de 16e eeuw gebruikt bij maagpijn, diarree en andere maagdarmklachten. De genezende werking is inmiddels ook bewezen door studies die aan bepaalde bestanddelen van de edelweiss een antibacteriële werking toeschrijven, bijvoorbeeld tegen enterokokken, colibacteriën of stafylokokken. Bovendien zouden extracten van edelweiss ontstekingsremmende en antioxiderende effecten hebben. In een studie werd uit edelweisswortels een stof geëxtraheerd die werkzaam is tegen vaatwandverdikking en dus kan worden gebruikt bij de behandeling van vaatziekten.

Een geschikte partnerplant voor edelweiss is bijvoorbeeld de meestal blauwbloeiende gentiaan (Gentiana). Voor meer planten die goed bij edelweiss passen, zie onze lijst van de Top 10 planten voor rotstuinen.