Permacultuur in de tuin: Hoe plant je een blijvend gewas?

Permacultuur heeft vele voordelen en wordt, niet toevallig, beschouwd als bijzonder duurzaam. We vertellen je alles wat je moet weten over het planten van een permacultuur in je eigen tuin.

Permacultuur is een bijzonder natuurlijke en onderhoudsarme vorm van tuinieren. We vertellen je hoe je in zes stappen je eigen permacultuurtuin aanlegt en hoe je slaagt met een permacultuurbed en vooral permacultuur in een volkstuin.

Waarom is permacultuur zinvol in de tuin?

Permacultuur in de tuin heeft vele voordelen: enerzijds is het een zeer milieuvriendelijke en grondstofbesparende manier van tuinieren. Anderzijds laat het veel werk over aan de natuur en heeft de mens slechts een minimale inspanning.

De voordelen van permacultuur in de tuin in een notendop:
Permacultuur is…

• Milieuvriendelijk, zowel lokaal als wereldwijd;
• Efficiënt gebruik van hulpbronnen;
• Gunstig voor de biodiversiteit en diversiteit;
• Gunstig voor nuttige insecten die ons in de tuin veel werk van gewasbescherming uit handen nemen;
• Een goed idee als u humus wilt opbouwen om uw grond vruchtbaarder te maken;
• Een perfecte tactiek om water te besparen in de tuin.

Voor een definitie van permacultuur en alles over de beginselen ervan, zie ons artikel “Wat is permacultuur?”.

Permacultuur creëren in de tuin

Een permacultuurtuin gaat niet vanzelf. Als je je wilt verdiepen in deze vorm van cultivatie, worden de volgende zes stappen aanbevolen. Onmiddellijk hierna wordt uitgelegd hoe deze afzonderlijke bouwstenen moeten worden toegepast.

Zes stappen naar een permacultuur tuin:

1. Let op
2. Middelen identificeren
3. Bestemming
4. Onderdelen van het plan
5. Beplantingsplan
6. Uitvoering

Permacultuur creëren in de tuin: 1. observeren

De eerste stap naar een permacultuurtuin is het observeren van de natuur in de tuin en de huidige omstandigheden. Kijk eens goed rond in je tuin: Waar is het nogal droog? Zijn er nattere plekken? Waar schijnt de zon de hele dag? Welke plaatsen neigen naar schaduw? Zijn er gebieden die bijzonder beschut zijn tegen de wind? Is het gras op sommige plaatsen bijzonder weelderig en op andere helemaal niet? Loop met alerte ogen door de tuin en maak u vertrouwd met wat er al is. Om uw waarnemingen vast te leggen is het de moeite waard een ruwe schets te maken.

Tip: Door latere ingrepen – zoals beplanting, de aanleg van waterlopen of het creëren van heuvels en holtes – kunnen de omstandigheden in uw tuin natuurlijk nog steeds gemodelleerd worden, zodat er andere microklimaten ontstaan. Heel wat tuinen bestaan immers slechts uit twee zones: Een zonnig, droog gazon en een schaduwrijk gazon met mos.

Het creëren van permacultuur in de tuin: 2. middelen identificeren

Nu u uw tuin in detail heeft geïnspecteerd, is het belangrijk om belangrijke bronnen te identificeren. De resultaten van je observaties moeten ook een plaats krijgen in je schets.

Belangrijke bronnen in de tuin:

• Bodem
• Water
• Licht
• Warmte
• Wind
• Werktijd

Bodem: De bodem is de basisvoorwaarde voor leven. Het is een habitat voor belangrijke micro-organismen, een waterreservoir en vooral een voedingsbodem voor gezonde en krachtige planten. U kunt de eigenschappen van uw grond controleren met een bodemanalyse – maar dat zou dan in alle verschillende gebieden nodig zijn – of u kunt zich oriënteren op indicatorplanten en uw intuïtie. Brandnetels (Urtica) zijn bijvoorbeeld een indicator van een stikstofrijke bodem, madeliefjes (Bellis perennis) en weideklaver (Cardamine pratensis) wijzen op voedselarme bodems. Zuring (Rumex acetosa) is een indicatie voor zure bodems, de akkerwinde (Convolvulus arvensis) wijst op alkalische bodemomstandigheden. Het vingermonster kan ook worden gebruikt om het bodemtype bij benadering te bepalen: Kneedbare, cohesieve bodems bevatten een flinke hoeveelheid klei, donkere, geurige en brokkelige bodems zijn rijk aan humus en bodems met een geringe cohesie zijn meestal zanderig.

Tip: Een humusrijke bodem maakt veel dingen gemakkelijker! Het slaat voedingsstoffen en water op en voorziet de planten daarvan naar behoefte – u hoeft dus minder vaak water te geven en slechts op enkele data per jaar te bemesten. Door organisch materiaal en voedingsstoffen toe te voegen, bijvoorbeeld met de Plantura Organic Soil Activator, verbetert u uw bodem langdurig en duurzaam.

Water: Water is ook essentieel voor de ontwikkeling van planten. Depressies in de tuin die niet voortdurend door wind en zon worden uitgedroogd, zijn uitstekende waterreservoirs. Hier kan een vijver de habitat worden van moerasplanten en bijbehorende insecten, amfibieën en vogels.

Licht: Geen enkele plant kan groeien zonder licht. Observeer daarom hoe lang verschillende delen van uw tuin in zon, schaduw of gedeeltelijke schaduw liggen.

Warmte: Warmte is niet alleen afhankelijk van zonnestraling. In de buurt van huismuren, donkere stenen en op humusrijke, donkere grond of zwarte mulchfolie warmen de grond en de lucht erboven sneller op – vooral als het gebied extra beschermd is tegen wind. Dergelijke zones zijn waardevol voor warmteminnende planten zoals kaki’s of abrikozenbomen.

Wind: Wind heeft een grote invloed in tuinen. Windstille gebieden zijn voorbestemd voor plagen, vooral schimmelziekten en bladluizen. En wind kan ook een rol spelen als bestuiver, bijvoorbeeld bij hazelnoten en walnoten. Maar wind heeft ook grote nadelen: Door de wind geteisterde tuinen lijden vaak onder strenge vroege en late vorst. Onbeschermde bodems drogen ook zeer snel uit door de wind, wat op lange termijn de kwaliteit van de bodem en natuurlijk elke plant aantast.
Daarom is het zinvol om in uw eigen tuin, indien mogelijk, zowel windbeschutte als windopen zones in te richten: Bijvoorbeeld met behulp van windschermen.

Werktijd: Een andere belangrijke factor is tijd: heb ik veel tijd om in de tuin te werken, of kom ik eigenlijk maar heel zelden in de tuin? Afhankelijk van de beschikbare werktijd kan de tuin meer of minder arbeidsintensief worden ingericht.

Het creëren van permacultuur in de tuin: 3. zonering

Het ideale model van permacultuur bestaat uit vijf zones (ringen) met de mens in het centrum. De zones kunnen ook worden toegepast in kleine tuinen, bijvoorbeeld door het gebruik van verhoogde bedden, verticaal tuinieren of door het samenvoegen van de zones.

Zone 0 Huis of flat: Hier wordt geleefd en gekookt.
Zone 1 moestuin, kruidentuin: Vooral kruiden die dagelijks in de keuken worden gebruikt, moeten in deze zone worden geteeld.
Zone 2 Groentetuin: Op deze plaats kunnen vaker gebruikte en iets onderhoudsintensievere groenteplanten worden geplant. Maar ook de compost, de vijver of de bijenkorven zijn hier te vinden.
Zone 3 Landbouwzone: Dit geldt ook voor akkerbouwgewassen zoals aardappelen of zelfs granen, die zelden hoeven te worden verzorgd.
Zone 4: Fruit- en notenbomen, weiland: Bomen zijn de minst onderhouden gewassen en zijn beperkt tot seizoensgebonden gebruik en verzorging. Daarvoor accepteert men graag een wat langere afstand. Zelfs boerderijdieren zoals schapen of eenden voelen zich thuis tussen de bomen.
Zone 5 Wildernis, rustplaats voor mens en natuur: Deze zone wordt beschouwd als een toevluchtsoord waar bijen, insecten, vlinders, vogels en kleine zoogdieren zoals egels en co. bijzonder ongestoord hun gang kunnen gaan. Hier is het een goed idee om een insectenhotel in te richten; er zijn nestplaatsen voor vogels of een toevluchtsoord voor de egel, zodat hij in alle rust kan overwinteren.

De zones 1 tot 5 kunt u ruwweg aftekenen op uw plattegrond van de tuin. De eigenlijke planning van de elementen van de permacultuurtuin is daar nu op gebaseerd:

Het creëren van permacultuur in de tuin: Plan 4. elementen

Nadat het gebied in kaart is gebracht en bekend is waar welke zone zich bevindt, kunnen elementen nu specifiek worden gepland. Er zij op gewezen dat alle beschikbare middelen zoveel mogelijk moeten worden gebruikt. Het heeft bijvoorbeeld zelden zin om reeds bestaande structuren zoals bomen of struiken te verwijderen om een zonnige plek voor de kruidenspiraal te creëren. Het zou beter zijn om een andere plaats te vinden voor de kruidenspiraal of tenminste bestaande planten elders te gebruiken. Hetzelfde geldt voor muren, vijvers of bestaande bedden.

Voorbeelden van elementen in de permacultuurtuin:

• Verhoogd bed
• Verhoogd bed
• Vijver en wetlands
• Droge stenen muur
• Stenen bed
• Kruidenbed of kruidenspiraal
• Nesthulp voor wilde bijen die uw planten bestuiven
• Vlinderhuis
• Bloemenweide als habitat voor nuttige insecten
• Nestkasten voor vogels
• Aarde kelder
• Composthoop
• Hagen
• Boomstammen voor de champignonteelt
• Fruitbomen zoals appelbomen (Malus) of pruimen (Prunus domestica subsp. domestica)
• Notenbomen zoals hazelnoten (Corylus avellana)
• Bessenstruiken zoals frambozen (Rubus idaeus) of kruisbessen (Ribes uva-crispa)
• Kleine dieren zoals loopeenden, schapen, kippen of minivarkens
• Inheemse struiken zoals sleepruimen (Prunus spinosa) of rozenbottels (Rosa canina) voor het wildernisgebied
• Zitplaatsen en paden

Tip: Wilde weiden zijn allesbehalve verspilde ruimte: kleine en grote nuttige insecten verblijven hier en wachten om gebruikt te worden in uw plantenopstanden. Je kunt hier ook ongedierte zoals woelmuizen hun gang laten gaan. Een wilde weide, zoals de Plantura nuttige insectenmagneet, is niet alleen nuttig, maar nodigt ook uit tot kijken en verwonderen.

Permacultuur creëren in de tuin: 5. beplantingsplanning

Bij de beplanting is het van belang geen monocultuur te bevorderen, maar een gemengde cultuur. Diversiteit in plaats van eentonigheid is hier het motto. Er zijn veel plantengemeenschappen die elkaar ondersteunen. Peulvruchten zoals erwten (Pisum sativum) of ook klaver (Trifolium) binden stikstof uit de lucht zodat het beschikbaar is voor andere planten. Stichtende planten zoals bijenliefhebber (Phacelia tanacetifolia) voeden insecten en maken tegelijkertijd de grond los. En met verschillende groeihoogten en worteldieptes van de meest uiteenlopende groenteplanten wordt elk stukje grond optimaal benut.
Ook zijn meerjarige gewassen te verkiezen boven eenjarige. Ze gaan meerdere jaren mee in de tuin en hoeven niet elk jaar opnieuw te worden geplant.

Het creëren van permacultuur in de tuin: 6. uitvoering

Na alle planning en voorbereiding is de laatste stap de uitvoering. Nu is het tijd om te beginnen: je kunt je naar hartenlust uitleven in het groen en een permacultuurtuin naar wens ontwerpen en aanleggen. Blijf niet te dogmatisch vasthouden aan je oorspronkelijke plan: Soms ontstaan er tijdens het ontwikkelingsproces nieuwe inzichten en moet je daar flexibel op reageren. Een zeer goed aanbod, zoals een groep bessenstruiken die u cadeau krijgt, mag u bijvoorbeeld nooit afwijzen alleen omdat u al voor een bepaalde soort had gekozen. Kijk liever of je het ontvangen geschenk op een zinvolle manier kunt integreren.

Permacultuur planten in een bed

U wilt niet direct uw hele tuin omvormen, maar in ieder geval een permacultuurbed aanleggen? Om een permacultuurbed aan te leggen, zijn er verschillende principes en teeltmethoden die u kunt overwegen. Een populaire praktijk in de permacultuur is rechtstreeks zaaien zonder spitten, evenals onderzaaien, mulchen, groenbemesting en – vooral – bemesten met duurzame meststoffen.

Overzicht van ideeën voor permacultuur in het bed:

• Direct zaaien zonder spitten: Dient om de bodemvruchtbaarheid op peil te houden; de bedden worden niet omgespit maar vrijgemaakt van onkruid door ze te bedekken met mulch of mulchfolie. Na enkele weken kan de mulch worden verwijderd, het onkruid worden weggeharkt en het zaad worden gezaaid of geplant.
• Mulchen: Dit houdt in dat kale grond consequent wordt bedekt met organisch materiaal, dat de bodem beschermt en voor nieuwe humus zorgt. Bovendien wordt onkruid onderdrukt.
• Onderzaaien: Een tweede gewas zoals peterselie of rucola wordt tussen de rijen van het hoofdgewas – bijvoorbeeld prei – gezaaid. De planten concurreren nauwelijks omdat ze op verschillende diepten wortelen en tot verschillende hoogten groeien. Bovendien wordt onkruid onderdrukt.
• Gemengde cultuur: Hier worden bewust planten bij elkaar geplant die elkaar ten goede kunnen komen.
• Vaste planten: Meerjarige gewassen vergen weinig onderhoud en hoeven niet jaarlijks te worden bewerkt.
• Plaatsgebonden planten: Kies bijvoorbeeld geschikte groenten voor schaduw of een appelboomsoort die het goed doet met de bestaande grond.
• Groenbemesting: Het moet de grond na de oogst bedekken en houdt zo niet alleen onkruid weg, maar verbetert ook de bodem.
• Natuurlijke meststoffen: Om het evenwicht van zuren en basen in de bodem niet te verstoren en nuttige micro-organismen en humus in de bodem te behouden, is in de permacultuur alleen hoofdzakelijk organische bemesting een optie – met minerale meststoffen zou de water- en nutriëntenopslagcapaciteit van de bodem op lange termijn sterk verminderen. Naast duurzame meststoffen zoals onze Plantura Organische Universele Meststof, zijn ook compost – uit eigen tuin of gekocht – en paardenmest, as, eierschalen en andere huismiddeltjes waardevolle donoren van voedingsstoffen en koolstof die de bodem kunnen verbeteren als ze correct worden gebruikt.

Permacultuur voor kleine tuinen

Als je niet veel ruimte in je tuin hebt, kun je toch nog wat dingen uitvoeren. Eén mogelijkheid is het weglaten van zones uit het klassieke permacultuurmodel: De zone van eenjarige groenten of de kruidentuin, bijvoorbeeld. Of je kunt opwaarts bouwen: met behulp van bijvoorbeeld verhoogde bedden of rondom beplante bedden passen veel elementen van de permacultuur al in een volkstuin. Kruidspiralen zijn ook plaatsbesparend in vergelijking met platte bedden. Of u kunt ruimtebesparend tuinieren op stro of champignonteelt op boomstammen proberen.

Tip: Veel mensen associëren de aardappelteelt automatisch met het bewerken van grote velden. Maar zelfs op niet meer dan één vierkante meter kunnen veel aardappelen worden geoogst – wij leggen uit hoe:
Instructies voor de aardappeltoren:

• Vul een zak (bijvoorbeeld van jute) met wat voedingsrijke grond, zoals onze Plantura Biologische Tomaten- en Groentengrond.
• Voeg een of twee kleine aardappelen toe aan de grond.
• Regelmatig water geven en aanvullen met aarde zodat alleen de bovenste twee of drie bladeren uitsteken.
• Als de zak vol grond zit en de plant uitgroeit, wacht u nog 2 weken tot de aardappelen goed gevormd zijn.

Natuurlijke biologische gewasbescherming kan ook goed werken in kleine tuinen: Om nuttige insecten aan te moedigen kan een insectenhotel op de muur van het huis worden geplaatst. U kunt ook een wilde bloemenweide aanleggen, verdeeld over meerdere bloembakken. Als u geen ruimte hebt voor een grote compost, kunt u uw eigen wormencompost maken, waarmee u keukenafval in een zeer kleine ruimte kunt recyclen.
Regentonnen zijn een klassieke optie voor wateropslag die ook goed past in kleine tuinen. Iets uitgebreider, maar veel ruimtebesparender is de installatie van een ondergrondse regenwatertank waaruit met behulp van een pomp water kan worden gehaald.

Ruimtebesparende elementen van permacultuur voor kleine tuinen:

• Verhoogde bedden
• Verhoogde bedden
• Kruidenspiraal
• Insectendrinker, wilde bloemen in kuipen en bakken
• Nestkasten
• Wormendoos
• Regenton of ondergrondse wateropslag
• Verticaal tuinieren op huismuren

Lees verder in ons speciale artikel als u zeer geïnteresseerd bent in tuinieren in kleine ruimtes!