Wat is compost? Eigenschappen, oorsprong en verspreiding

Wat is compost, waar is het van gemaakt en hoe is het samengesteld? Wij onthullen alles over de oorsprong, het gebruik en de verspreiding van compost in de tuin.

Al eeuwenlang maakt de mens compost van verschillende soorten afval om zijn planten te bemesten. De Griekse dichter Homerus berichtte al in de 8e eeuw voor Christus dat op het erf van Odysseus een geurige hoop mest rijpte, die later over de velden werd uitgespreid. Maar welke speciale en mysterieuze superkrachten maken compost zo waardevol voor de mens dat het soms het “zwarte goud” van de tuinier wordt genoemd? In dit artikel komt u meer te weten over de oorsprong, de eigenschappen en de verspreiding van compost.

Wat is compost?

Compost is dood organisch materiaal dat het zogenaamde rotproces heeft ondergaan. In het rottingsproces vindt eerst afbraak plaats door luchtademende micro-organismen. Deze ontbinden delen van het organisch materiaal zodanig dat het in gasvorm als kooldioxide in de lucht terechtkomt. Tijdens dit proces vallen de uitgangsmaterialen langzaam uiteen in grovere delen en uiteindelijk zelfs in afzonderlijke moleculen of atomen. Deze “bouwstenen” worden vervolgens omgezet in iets nieuws in het proces van “humificatie” – de vorming van humus – namelijk humuszuren (of “humusmoleculen”). Deze vormen samen, chemisch gecombineerd met kleideeltjes, zichtbare kruimels en vlokken die we kunnen herkennen als compost of humus. Misschien vraagt u zich nu af wat precies het verschil is tussen humus en compost – een zeer terechte vraag. In feite komt het woord “compost” van het Latijnse compositumwat ruwweg “de samengestelde” betekent. De naam verwijst dus naar de uiteenlopende uitgangsmaterialen die de composteerder – de mens dus – gebruikt voor de gerichte vorming van humus. Compost is dus een soort humus. Humus daarentegen wordt ook op natuurlijke wijze gevormd en is dus niet gelijk te stellen met compost.

Waar is compost van gemaakt?

Zoals alles wat organisch groeit – d.w.z. dieren, planten, schimmels of zelfs algen – bestaat ook composteerbaar afval in meer of mindere mate uit koolstofverbindingen. De celwanden van planten bestaan bijvoorbeeld grotendeels uit cellulose, hemicellulose en pectine. Alle drie zijn het koolhydraten, d.w.z. koolstofverbindingen die ook zuurstof en waterstof bevatten en op moleculair niveau met elkaar verbonden zijn tot lange, stabiele ketens. Wanneer een celwand wordt opgegeten en verteerd door micro-organismen, gebeurt eigenlijk hetzelfde als wanneer wij koolhydraten eten, bijvoorbeeld in de vorm van een snee brood: De aanwezige koolstofverbindingen worden in de celademhaling omgezet om energie te produceren, en het eindproduct is kooldioxide (CO₂) uitgeademd samen met water.

Samenvatting: Wat is compost?

• Compost is verrot materiaal dat is omgezet in humus.
• De term “compost” verwijst naar de verschillende grondstoffen van humus die door de mens zijn samengesteld
• Compost bestaat uit humusmoleculen die alleen en in combinatie met kleideeltjes zichtbare vlokken vormen
• Tijdens de compostering komt koolstofdioxide vrij doordat micro-organismen zich voeden met koolstofverbindingen in het compostmateriaal.

Eigenschappen van compost

In het algemeen kan over compost worden gezegd dat het – afhankelijk van de mate van verrotting – grof en vezelig of bruinachtig en kruimelig is en een aangename, vaak als “houtachtig” ervaren geur heeft. Het is ongeveer twee keer zo zwaar als turf en half zo zwaar als zand. Compost heeft ook veel middelgrote poriën, waardoor het de beluchting in de bodem en de waterhuishouding kan verbeteren. Afhankelijk van de grondstoffen kan het licht zuur, neutraal of zelfs licht alkalisch zijn. Het gehalte aan voedingsstoffen hangt af van de grondstoffen en de rijpingsperiode: het kan zeer hoog of zeer laag zijn. Stikstof, fosfor en kalium – de drie belangrijkste voedingsstoffen voor planten – kunnen in een evenwichtige verhouding tot elkaar staan, maar vaak zijn de verhoudingen fosfor en kalium sterk verhoogd ten opzichte van stikstof. Compost bevat gewoonlijk alle sporenelementen die planten nodig hebben. Het effect van compostbemesting op de bodem en de planten kan ook vrij fundamenteel verschillen: Terwijl een gerijpte, voedselarme groene compost de bodemeigenschappen duurzaam verbetert door een verhoging van het humusgehalte, is een verse, voedselrijke organische compost geschikter voor bemesting van planten omdat daarbij veel voedingsstoffen vrijkomen, maar het humusgehalte in de bodem niet toeneemt. Als u geïnteresseerd bent in de eigenschappen van compost als meststof, kunt u meer lezen in dit speciale artikel.

De mate van verrotting van compost

De mate van verrotting is de meeteenheid die wordt gebruikt om de stabiliteit van compost tegen afbraak door micro-organismen aan te geven. De afbraak vindt dus in verschillende mate plaats in de bodem, afhankelijk van de mate van verrotting bij het aanbrengen van de compost. De stabiliteit neemt toe naarmate de mate van verrotting en de rijpheid van de compost toeneemt, terwijl het vermogen om nutriënten af te geven afneemt. De reden hiervoor is te vinden in het bevochtigingsproces, waarbij de organische bouwstenen die vrijkomen na afbraak worden omgezet in nieuwe, stabiele humusmoleculen die bestand zijn tegen afbraak. Ruwe compost heeft de laagste graad van rotting, namelijk 1, verse compost heeft een graad van rotting van 2 of 3, afgewerkte compost een van 4 of 5.

Samenvatting Eigenschappen van compost:

• De eigenschappen van compost hangen af van het uitgangsmateriaal en de mate van verrotting
• Is grof en vezelig, bruinachtig-kruimelig of een mengsel van beide.
• Aangename, houtachtige geur
• Zwaarder dan turf en lichter dan zand
• Heeft veel middelgrote poriën, wat de goede water- en luchthuishouding van compost verklaart.
• De pH-waarde is 6,2 tot 8,4.
• Voedingsstoffengehalte van zeer laag tot 50 volumeprocent
• Bevat veel fosfor en kalium, meestal minder stikstof, ook sporenelementen.
• Werkt als plantenmeststof of bodemverbeteraar – of beide

Waar komt compost vandaan?

Zoals gezegd is compost een door de mens gemaakte vorm van humus. Humus wordt ook geproduceerd door de hierboven ruwweg beschreven processen op zeer veel natuurlijke plaatsen waar voldoende organisch afval en micro-organismen aanwezig zijn. Hier geldt een speciale vuistregel: als de leefomstandigheden voor de betrokken micro-organismen aanvaardbaar maar niet helemaal optimaal zijn, wordt er veel meer humus geproduceerd dan dat er voedingsstoffen vrijkomen. En hier hebben we een verklaring voor dikke humuslagen in bossen en moerassen: Op deze plaatsen is het meestal te zuur of te nat voor micro-organismen – bovendien zijn er vele andere dergelijke humusbevorderende plaatsen. Bevochtiging kan ook in uw tuin plaatsvinden als u een beetje weet hoe u de humusbevorderende omstandigheden kunt beheersen. In ons speciale artikel vindt u veel informatie over hoe u uw eigen tuingrond stap voor stap humusrijker kunt maken door middel van humusbeheer, zelfs zonder humus toe te passen.

Compostwormen en andere compostdieren

U hebt waarschijnlijk al de juiste indruk gekregen dat compostering geenszins een zuiver mechanisch of chemisch proces is, maar veeleer een biologisch proces. Dit gebeurt collectief door verschillende leden van de bodemflora en -fauna. Vooral in compost is het aantal organismen per volume ongelooflijk hoog, want hier vinden ze een waar feestmaal. Eén kubieke meter compost bevat maar liefst 10 kilogram levende organismen! De betrokken groepen zijn bacteriën, schimmels en andere protozoën, nematoden, insecten en hun larven, mijten, regenwormen van verschillende soorten, isopoden, miljoenpoten en slakken. Afhankelijk van de heersende levensomstandigheden kunnen flora en fauna verschillend zijn samengesteld. Afbraak, bevochtiging, chemische modificatie, vermenging en afbraak van organische verontreinigingen zijn hun taken. Natuurlijk doen ze dit niet om ons een plezier te doen: Ze komen zich eerder voeden en voortplanten wanneer ze optimale leefomstandigheden vinden. En deze omvatten de aanwezigheid van organisch materiaal, voldoende vocht en zuurstof, een licht zure of licht alkalische pH-waarde en zo warm mogelijke temperaturen. Als al het organische materiaal is omgezet in humus, zullen ze sterven of migreren. Als u meer wilt lezen over compostwormen en wormencompostering, kunt u dat doen in ons speciale artikel.

Tip – Effectieve micro-organismen (EM): Verschillende in de handel verkrijgbare mengsels van wijdverspreide micro-organismen (bijvoorbeeld gistschimmels en bacteriën) worden EM genoemd, die bedoeld zijn om de noodzakelijke stofwisselingsprocessen te versnellen als additief in compost, in Bokashi-gisting of in rioolwaterzuiveringsinstallaties. Voor gebruik worden de als poeder aangeboden mengsels gemengd met een suikeroplossing en langere tijd warm gehouden. Daarna worden de micro-organismen “geactiveerd” genoemd, omdat zij zich in de suikeroplossing konden ontwikkelen van de aanvankelijk inactieve permanente vormen tot actieve micro-organismen en zich sterk konden vermenigvuldigen. Vervolgens worden ze met het suikerwater over het te verwerken materiaal gegoten. Helaas kon het effect van het gebruik van EM nog niet worden bewezen; er bestaan nog steeds gegronde twijfels of de waargenomen resultaten werkelijk te danken zijn aan de micro-organismen of niet gewoon aan de suikeroplossing. Daarom kunnen wij geen professioneel verantwoorde aanbeveling doen voor EM in compostering.

Compost van recyclingbedrijven

Compost die bij recyclingbedrijven wordt verkocht, wordt gerecycleerd uit groenafval en organisch afval uit de bak voor organisch afval. Afhankelijk van het assortiment worden voedselarme en voedselrijke materialen samen of afzonderlijk gecomposteerd en verkocht. Groenafvalcompost bevat minder voedingsstoffen, terwijl organische compost meer voedingsstoffen bevat. Er bestaan ook verschillende composteringssystemen, waarvan sommige enorme hoeveelheden compost verwerken. Deze variëren van traditionele compostering in wiersen tot permanent verplaatste zogenaamde “reizende wiersen” tot onder druk geventileerde rottorens of vaten met volumes tot 1.000 kubieke meter, die het compostmateriaal voortdurend dynamisch laten circuleren. Natuurlijk werkt niet elk recyclingcentrum met een dergelijk systeem – het wordt alleen gebruikt in gebieden waar veel materiaal snel moet worden verwerkt.. U kunt meer lezen over compost van de werf voor recycling of herbruikbaar materiaal in dit artikel, dat handelt over de bemestende werking van compost. Als u ook meer wilt weten over het kopen van compost, vindt u alles wat belangrijk is in het bijbehorende speciale artikel.

Tip – Heet en koud verrot: Als zich, zoals op recyclagewerven, veel compost in één keer ophoopt, wordt in één keer een nieuwe zwad, d.w.z. een composthoop, aangelegd. Daardoor vinden de afbraakprocessen niet laag voor laag plaats (zoals bij de composthoop thuis), maar met al het materiaal samen. Als gevolg van de levensprocessen van de micro-organismen ontstaat er veel warmte. Bovendien heeft een grote composthoop zijn eigen isolatie, wat kan leiden tot kerntemperaturen van 60 tot 80 °C. Aangezien deze fase van intensieve verrotting enkele weken duurt, kan het hele volume één keer sterk worden verwarmd door systematisch te draaien. Zo worden ziekteverwekkers en onkruidzaden gedood, zodat de compost steriel wordt. Een particuliere composthoop bereikt alleen veel lagere temperaturen door opbouw in lagen en kan daardoor helaas zaden en ziekteverwekkers van plantenziekten meevoeren.

Maak uw eigen compost

Humus wordt voortdurend gevormd in de natuur, zelfs zonder uw tussenkomst. Maar u kunt gebruik maken van de onderliggende processen en uw eigen hoogwaardige organische meststof of bodemverbeteraar produceren en uw organische of restafvalbak ontlasten. Wij hebben de stappen die u kunt nemen om zelf compost te maken in enkele kernwoorden samengevat. In dit speciale artikel vindt u ook alle nodige details over hoe u goed kunt composteren.

1. Kies een composteerder: Composthoop, snelle of thermische composteerder, rolcomposteerder of wormenbak.
2. Zoek een geschikte locatie: Gedeeltelijke schaduw, beschut, in de tuin op open en losse, gezonde grond.
3. Maak de compost: Stapel compost op; wissel grof, stevig materiaal af met zacht, voedselrijk materiaal. Het kan nodig zijn kalk of stikstofmest te strooien.
4. Een incidentele laag afgewerkte compost of een pot compostthee zal hetzelfde versnellende effect hebben als het gebruik van compoststarters of compostversnellers.
5. Leg de compost zeer zorgvuldig in lagen of draai hem – indien nodig en mogelijk – eenmaal per jaar om voor een goede menging en beluchting.
6. Onder de beste omstandigheden is na vier tot acht weken een verse compost klaar, die als meststof voor planten kan worden gebruikt. Na minstens zes maanden krijg je een afgewerkte compost die zowel bemestende als bodemverbeterende eigenschappen heeft. Na twee tot drie jaar krijg je rijpe compost, die bodemverbeterende eigenschappen heeft.

Compost thee

Compostthee wordt op soortgelijke wijze bereid als de bovengenoemde effectieve micro-organismen (EM) worden geactiveerd. De bron van de micro-organismen is echter geen gekocht mengsel, maar een paar gram compost. Suiker of stroop wordt in water met compost vermengd en vervolgens ongeveer een dag bij 25 °C laten staan. Het is belangrijk om een goede zuurstoftoevoer te hebben, die wordt verzekerd door lucht in te blazen of een roersysteem te gebruiken. De micro-organismen in de compost moeten zich immers snel vermenigvuldigen in de bouillon. Dit kan dan worden gebruikt om de bodem of compost te inoculeren om de biologische activiteit te bevorderen. Het besproeien van de planten met compostthee wordt ook aanbevolen op verschillende internetfora, hoewel het beoogde voordeel voor de planten zelden of slechts zeer oppervlakkig wordt vermeld. In de bodem levende micro-organismen vinden geen habitat op de plant en zouden deze niet uit zichzelf koloniseren, zodat een positief effect in eerste instantie onwaarschijnlijk lijkt. Het gebruik als compoststarter en ter verhoging van de microbiële activiteit in plantages met een gelijktijdige inbreng van organisch materiaal (zoals mulch) kan echter een positief effect hebben. Dit geldt met name voor pas bereide compost van zeer arme bodems met een lage biologische activiteit. Het is de vraag of het aanbrengen van de compost zelf niet minstens evenveel effect zou hebben.

Zelf compostthee maken:

1. Giet 100 liter regen- of bronwater in een schone bak (bijvoorbeeld een regenton). Als leidingwater wordt gebruikt, moet het vooraf ongeveer zeven dagen staan; af en toe roeren.
2. Verwarm het water tot ongeveer 25 °C met een dompelaar (100 tot 150 W).
3. Los 500 g suikerbietenstroop op in het water, roer er 250 g steenmeel door, roer er 500 g compost door of hang in een net met een groot volume
4. Vijverbeluchtingspomp inschakelen (bij voorkeur met bubbler)
5. 12 tot 18 uur laten staan, vervolgens laten uitlekken, zo nodig filteren, verdunnen met regenwater, bronwater of oud leidingwater (verhouding 1:5 voor grondbehandeling, 1:1 voor compostbehandeling) en binnen vier uur toepassen.
6. Maak het compostvat grondig schoon

Tip: Aangezien veel van de beschreven effecten van compostthee en EM nog niet onomstotelijk zijn bewezen, vertrouwen nog niet veel commerciële bedrijven in de landbouw en het afvalbeheer op een van deze methoden. Toch zijn er al producten voor grootschalige productie voor bedrijven op de markt. Tot dusver is het echter meer een alternatieve benadering en wij raden af te vertrouwen op alles wat de voorstanders ervan aanprijzen. In ieder geval is door jarenlange particuliere en wetenschappelijke toepassing bewezen dat het strooien van compost de bodem verbetert.

Samenvatting: Waar komt compost vandaan?

• Humus wordt in verschillende natuurlijke habitats in verschillende mate gevormd; het kan ook zijn weg vinden naar uw tuin in de vorm van plantgrond – het beste voorbeeld hiervan is turf.
• Compost ontstaat altijd door de activiteit van talloze, uiteenlopende micro-organismen.
• U kunt compost kopen bij recyclingbedrijven of het zelf produceren op uw eigen composthoop.
• Effectieve micro-organismen of compostthee worden gebrouwen om nuttige micro-organismen te vermenigvuldigen en vervolgens verdund toegepast op grond en compost. Het effect is tot nu toe echter nauwelijks gedefinieerd of bewezen

Compost aanbrengen: Hoe het goed te gebruiken

Compost heeft vele gunstige eigenschappen die de bodem en de plantengroei verbeteren. Houd er bij de toepassing echter altijd rekening mee dat compost een verzamelnaam is voor verschillende mengsels van materiaal dat in verschillende mate is verrot en bevochtigd en dat de eigenschappen ervan dus niet constant zijn. In principe zijn er de volgende toepassingsmogelijkheden:

• Gebruik van afgewerkte compost voor het bemesten van planten en grond
• Mulchen en bemesten met verse compost
• Ondiepe verspreiding van afgewerkte of gerijpte compost voor bedverbetering
• Mengen met aarde of andere aggregaten om je eigen potgrond te maken
• Gazons en houtachtige planten profiteren van de aanvoer van compost

Afhankelijk van het exacte toepassingsgebied is een ander type compost met verschillende eigenschappen het meest geschikt. Uitgebreid advies over het gebruik van compost vindt u in dit speciale artikel over de bemestende eigenschappen van compost.

Tip: U kunt ook compost gebruiken om een compostbed aan te leggen.

Compost in de landbouw

Compost kan ook in de landbouw worden gebruikt. Het positieve effect op de gezondheid van de bodem en de opbrengst is al in diverse studies aangetoond. Men zou zich echt moeten afvragen waarom niet veel meer van het “zwarte goud” op weiden en velden terechtkomt. Zoals elke andere meststof is zij onderworpen aan de meststoffenverordening (DüV, aanvulling op de meststoffenverordening DüMV), die regelt welke hoeveelheden op welk tijdstip op welke terreinen en voor de teelt van welke gewassen mogen worden gebruikt.

Landbouwers, kwekerijen en ook (fruit)boomkwekerijen moeten hun bemesting registreren. Vooral de stikstofgiften worden gedetailleerd geregistreerd en steekproefsgewijs gecontroleerd. De landbouwbedrijven bepalen de behoefte aan meststoffen:

• De onttrekkingen als gevolg van geoogste gewassen
• Het stikstofgehalte in de bodem
• De stikstofaanvulling door organisch materiaal in de bodem
• Stikstofvoorziening uit gewasresten van vorige plantages
• Stikstofvoorziening uit eerdere groenbemesters
• De stikstofaanvoer uit organische meststoffen van de afgelopen drie jaar

Deze lijst wordt vergeleken met de voedingsbehoeften van het gewas en de verdere bemesting wordt dienovereenkomstig aangepast. De stikstofinput en de stikstofonttrekking worden jaarlijks met elkaar verrekend in de “nutriëntenvergelijking” en moeten elkaar zoveel mogelijk in evenwicht houden of in ieder geval de vastgestelde grenswaarden niet overschrijden.

Compost wordt in de nieuwe meststoffenverordening van 2017 als volgt behandeld: In het eerste jaar na de toepassing wordt 4 % van het totale stikstofgehalte meegerekend bij de berekening van de meststofbehoefte, in het tweede en derde jaar telkens slechts 3 %. Hierdoor komen dus voedingsstoffen vrij die beschikbaar zouden moeten zijn voor de gewassen. Bij de vergelijking van de nutriënten wordt echter 100 % van het stikstofgehalte in de drie jaren in aanmerking genomen. Een voldoende toevoer van compost naar de planten zou dus alleen mogelijk zijn als bovendien de grenswaarden die gelden bij de vergelijking van de nutriënten worden overschreden. Wie deze grenzen overschrijdt, moet echter rekenen op sancties. Deze inconsistentie in de meststoffenverordening bemoeilijkt het gebruik van compost in de landbouw en wordt momenteel nog geregeld door een individuele overeenkomst met de meststoffenautoriteit, maar zal hopelijk spoedig worden opgelost.

Samenvatting Compost in de landbouw:

• Bemesting met compost heeft aantoonbaar veel positieve effecten op de gezondheid van de bodem en de opbrengst.
• Compost is momenteel zeer moeilijk op te nemen in de berekeningen van de behoefte aan meststoffen en in vergelijkingen van voedingsstoffen.
• Dit maakt het gebruik van compost in de landbouw momenteel nog moeilijker

Zoals u ziet heeft compost veel voordelen. Met wat meer ingrediënten kun je ook je eigen compost mengen. In ons speciale artikel vindt u instructies voor het mengen van uw eigen compostgrond.