Wilde dienstboom: planten & gebruik van de zeldzame boomsoorten

De wilde dienstboom is een inheemse boomsoort die zelden in bossen voorkomt. Hier vindt u alles over de serviceboom, zijn eigenschappen en hoe u hem in uw eigen tuin kunt planten.

Ondanks zijn waardevolle hout en eetbare vruchten is de dienstboom nauwelijks bekend en wordt hij zelden aangeplant. Wij laten u kennismaken met deze inheemse boomsoort en geven u tips voor het planten, verzorgen en gebruiken van wilde dienstbomen.

Wilde dienstboom: oorsprong en eigenschappen

De service tree (Sorbus torminalis) staat ook bekend als Atlasbes, Adlitzbes, wilde sperzieboom, Zwitserse perenboom of dysenteriepeer, omdat de vruchten ervan vroeger werden ingenomen tegen dysenterie.
Hij is nauw verwant aan de bergas of lijsterbes (Sorbus aucuparia) en behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae). Hij is wijdverspreid in Europa, Klein-Azië, de Kaukasus en Noord-Afrika, en komt in Duitsland vooral voor in het centrale Duitse heuvelland, Zuid-Duitsland en de uitlopers van de Alpen tot 900 m boven de zeespiegel. De dienstboom wordt beschouwd als een klimaatboom.

De wilde dienstboom groeit als middelgrote boom tot een hoogte van 10 tot 25 m en zijn kroon wordt tot 12 m breed als hij oud is. Op ondiepe grond heeft hij echter de neiging zich te ontwikkelen tot een grote struik of een kleine boom van ongeveer 5 tot 10 m hoog. Als hij jong is, groeit hij zeer snel, met een scheutlengte van 40 tot 60 cm per jaar. Het veelgevraagde hout van de serviceboom is extreem hard, taai en witachtig geel tot roodachtig van kleur. Het wordt vaak verkocht onder de naam “perenboom” tegen zeer hoge prijzen en gebruikt voor het maken van fluiten en klein meubilair, maar ook voor draai- en fineerwerk. De knoppen van de serviceboom zijn in de winter eivormig, 7 tot 9 mm lang en groen met bruine randen. De esdoornachtige, rondlobbige bladeren van de serviceboom zijn aan de onderkant mat grijsgroen. In de herfst kleurt de boom prachtig geeloranje tot roodbruin.

De witte, bijenvriendelijke bloemen van de serviceboom staan in grote paraplupluimen en bloeien van mei tot juni. Ze doen denken aan appelbloesems, maar verspreiden een nogal onaangename geur. De eetbare vruchten die daaruit ontstaan zijn eivormig en ongeveer 1,5 cm lang. Vanaf oktober voeden de vruchten van de wilde dienstboom, die na de vorst zacht en deegachtig worden en leerachtig bruin, vogels en zoogdieren. De dienstboom is een pioniersboom die weinig concurrentie ondervindt en voldoende licht nodig heeft om zich te ontwikkelen. Daarom komt hij nauwelijks voor in onze dicht beplante en vrij donkere bossen.

TipIn tegenstelling tot lijsterbessen zijn dienstbessen rauw eetbaar. De bladeren van de lijsterbes zijn ook gelobd, de vruchten zijn oranjerood als ze rijp zijn en zijn duidelijk te onderscheiden van de dienstboom.

Het planten van een wilde dienstboom: plaats, timing en procedure

De wilde dienstboom is een warmteminnende boom die alleen in grotere tuinen op een solitaire plaats moet worden geplant. De ideale standplaats voor dienstbomen is in droge tot frisse, voedselrijke en kalkrijke, goed gedraineerde grond in de volle zon of gedeeltelijke schaduw. De pH-waarde kan liggen tussen 4,5 en 8, d.w.z. zuur tot licht alkalisch. Op natte grond of puur zand zal de dienstboom afsterven of nauwelijks groeien.

De beste tijd om de bomen te planten is tussen oktober en eind november, wanneer ze in winterrust gaan en het grootste deel van hun bladeren hebben verloren. Wilde dienstbomen, hoge stammen, halve stammen en bomen die nog een paar jaar jong zijn, worden door de meeste kwekerijen aangeboden. Als solitaire boom aan alle kanten 4 tot 5 meter afstand houden van andere planten. Graaf een groot plantgat op de toekomstige plaats, dat ongeveer 1,5 keer zo groot is als de kluit van de dienstboom. Voeg wat voornamelijk organische langzaam vrijkomende meststof, zoals onze Plantura Organische Universele Meststof, toe aan de uitgegraven grond voor een optimale start van de groei en meng de twee samen. De voedingsstoffen in de mestkorrels worden gedurende enkele maanden door bodemorganismen afgegeven. Alleen dan zijn ze beschikbaar voor de plantenwortels en is er geen gevaar voor uitspoeling van voedingsstoffen.
Til nu de serviceboom in het plantgat en zorg ervoor dat de kluit niet te diep zit. Dit is vooral belangrijk bij geënte planten; het entpunt moet ruim boven de grond zitten. Vul nu het plantgat met het grond-mestmengsel en consolideer het substraat rond de plant een beetje. Voor reeds grotere planten moeten twee palen dwars op de windrichting in de grond worden geslagen en moet de boom worden vastgezet met een stevige boomband. De boom moet in zijn beweging worden beperkt zodat de jonge fijne wortels niet scheuren wanneer de stam door de wind wordt bewogen. Op aan de wind blootgestelde plaatsen bestaat ook het risico dat de boom scheef groeit. Vorm ten slotte een gietrand van aarde en geef vervolgens krachtig water.

TipWilde dienstboom is zelfincompatibel, d.w.z. hij kan zichzelf niet bestuiven. Een tweede wilde dienstboom in de tuin als bestuiver verhoogt de opbrengst. De twee bomen mogen echter geen klonen zijn. Het is het beste om twee verschillende soorten te kiezen of twee planten van verschillende kwekerijen of wilde standplaatsen.

Samenvatting: Het planten van wilde dienstbomen

• Grond: Droog tot fris, voedzaam en kalkrijk, goed gedraineerd.
• Habitat: Zon of gedeeltelijke schaduw
• Planttijd: oktober – eind november
• Plantafstand: 4 – 5 meter
• Bind de boom vast voor stabiliteit

Verzorging van wilde dienstbomen: snoeien, water geven en Co.

De serviceboom is gemakkelijk te verzorgen en vraagt weinig aandacht. Pas geplante bomen kunnen in kritisch droge zomers water krijgen. De serviceboom is verrassend droogtetolerant, volwassen bomen hebben bijna nooit water nodig.
Bij dienstbomen is snoeien niet absoluut noodzakelijk, maar af en toe moeten zieke en dode takken worden verwijderd en moet de kroon eventueel wat worden uitgedund.

Af en toe kunnen bladluispopulaties, fruitboomsplijtkevers (Scolytus rugulosus) en sommige fruitboommotten, zoals de pruimenmot (Yponomeuta padella) de service tree. Veel gevaarlijker is echter het wroeten door woelmuizen aan de wortels van jonge bomen – een draadmand direct bij het planten kan dit verhelpen. Schurft (Venturia inaequalis) en Armillaria-Schimmelaantastingen behoren tot de weinige ziekten van wilde dienstbomen en kunnen de dood van jonge of anderszins verzwakte bomen veroorzaken.

Wilde dienstbomen zijn volledig winterhard, hun bladeren zijn alleen enigszins gevoelig voor vroege vorst in oktober. Ze kunnen voortijdig afvallen – maar dit brengt de nieuwe scheuten van het volgende jaar niet in gevaar.

Wilde dienst Boomvermeerdering

Wilde dienstbomen kunnen generatief worden vermeerderd door zaad of vegetatief door wortelscheuten of enten.
Goede resultaten met zaadvermeerdering worden bereikt door de zaden gewoon in oktober na de oogst te zaaien en de natuur de rust te laten doorbreken – de zaden worden in de winter echter gemakkelijk door dieren opgegeten.

Zoals de meeste inheemse boomsoorten hebben zaden van wilde dienstbomen een rustperiode. De vruchten bevatten talrijke zaden die een langere koudeprikkel nodig hebben om te ontkiemen, d.w.z. dat ze gestratificeerd moeten worden. Gedetailleerde instructies voor het succesvol zaaien van koude kiemen in elk seizoen vindt u in ons speciale artikel. Door zaad vermeerderde wilde bosbessen bloeien en vruchten pas na 15 tot 20 jaar.

Bij ongeslachtelijke, vegetatieve vermeerdering vormt de dienstboom na een bepaalde leeftijd vele worteluitlopers, die kunnen worden afgesneden en verplant. Een alternatief is het enten van jonge dienstbomen op meidoornonderstammen (Crataegus) of peren (Pyurs). Daartoe worden in de late herfst of in de winter ongebladerde enten afgesneden en in het vroege voorjaar tussen eind februari en half maart geënt. In ons artikel “Appelbomen enten” presenteren we verschillende methoden die ook geschikt zijn voor het enten van wilde dienstbomen. Geënte serviceberry’s dragen onmiddellijk vruchten, mits de ent afkomstig is van een volwassen serviceberry, d.w.z. een die zelf al bloeit.

Oogst en gebruik van Sorbus torminalis

De eetbare vruchten van de serviceboom kunnen pas goed worden genoten na de eerste vorst of een langere bewaarperiode. Pas dan worden de talrijke vruchten zacht en deegachtig en ontwikkelen ze hun appelmoesachtige aroma. De oogsttijd voor bosbessen begint dus in oktober of november en eindigt in december. De vruchten worden als een hele pluim afgesneden en vervolgens afzonderlijk geplukt.

De smaak doet denken aan die van de mispel (Mespilus germanica) en tal van specialiteiten kunnen worden geproduceerd, zoals jam, compote en sap van Elsbeeren. De likeur, de Franse brandewijn “Eau d’Alizer” en de Elsbeeren schnaps, het “Adlitzbeerwasser”, behoren tot de kostbaarste brandewijnen van wilde vruchten, waarvoor ongeveer 150 euro per liter wordt betaald. Gedroogde wilde bosbessen zijn ware delicatessen, want ze hebben een amandel- en marsepeinachtig aroma.

Een andere, zeldzaam geworden verwant van de lijsterbes en dienstboom is de Speierling (Sorbus domestica). In ons informatieblad komt u alles te weten over deze waardevolle, zeldzame fruitboom.