Bepaal de pH-waarde van de bodem: Hoe alkalische en zure bodems herkennen

Zoals veel tuiniers weten, is de pH-waarde van de bodem een cruciale factor voor de groei van planten. Wij leggen eenvoudig uit wat de pH van de bodem te maken heeft met zure grond en alkalische grond en hoe u de zuurgraad kunt beïnvloeden.

De pH van de bodem is een getal dat aangeeft of een bodem zuur, neutraal of basisch is. De letters pH staan voor potentia Hydrogeniiwat uit het Latijn vertaald “potentieel/kracht van waterstof” betekent en verwijst naar het gehalte en de activiteit van waterstof in de bodem. Hoe meer waterstof in de bodem aanwezig is, hoe zuurder deze is en hoe lager de gemeten pH van de bodem.
Maar wat is het belang van de pH-waarde van de grond of zelfs van het gehalte aan waterstofionen voor een tuinier?
De pH-waarde beïnvloedt verschillende chemische en biologische processen in de bodem. De beschikbaarheid van voedingsstoffen, de activiteit van het bodemleven, de kruimelstructuur en dus rechtstreeks de plantengroei hangen af van de zuurgraad van de bodem. Niet voor niets kan voor alle gewassen een optimale pH-waarde van de bodem worden gevonden, waarbij zij optimaal kunnen groeien.

Tip: Midden-Europese bodems hebben meestal een licht zure pH van 5,5 tot 6,5, en dit bereik is ook optimaal voor een zeer groot deel van onze nuttige en sierplanten. Exotische of zeer bijzondere planten kunnen echter een zuurdere of meer alkalische grond nodig hebben. Bovendien zijn er veel gebieden in Midden-Europa waar de zuurgraad van de bodem sterk afwijkt van deze norm. Het is daarom de moeite waard om de pH-waarde van de eigen grond te onderzoeken – met als doel de plantengroei in de tuin zoveel mogelijk te ondersteunen.

Bepaal de pH-waarde van de bodem

Vooral als je net een tuin of een stuk land hebt gekocht, is het heel interessant om te weten wat de pH-waarde van de grond is. Want aan de hand van deze waarde kunt u een gefundeerde beslissing nemen over welke planten hier goed zullen groeien of dat de zuurgraad misschien zelfs veranderd moet worden.

Tip: Voor veel tuinbezitters is vooral het gazon een belangrijk onderdeel van de tuin. De geschikte pH-waarde voor gazons ligt tussen 5,5 en 7,5, afhankelijk van het bodemtype. Problemen met mos, ander onkruid of gewoon een geringe groei van het gazon ontstaan vaak door een afwijkende zuurgraad. Als u dus vooraf de zuurgraad van uw eigen grond controleert, kunt u zich een hoop frustratie besparen. De bodem onder bestaande gazons kan ook op deze manier worden verbeterd, namelijk door het gazon te bekalken.

Er zijn verschillende methoden om de pH van de bodem te schatten. Deze zijn vrij eenvoudig toe te passen door tuinbezitters:

pH-bodemtest

Er is een hele reeks verschillende bodemtesters die u kunt gebruiken: Zo zijn er eenvoudige en vrij onnauwkeurige pH-bodemtests beschikbaar met een indicatorpapier of speciale testkits die de pH-waarde aangeven via de kleurverandering van een vloeistof. Er zijn ook digitale pH-meters tot zeer professionele laboratoriumtests die naast de pH-waarde van de bodem en het nutriëntengehalte ook het bodemtype bepalen.
Feit is dat de specifieke testmethode van invloed is op het resultaat dat je krijgt. Eenvoudige tests gebruiken water of gedestilleerd water om de pH te meten, laboratoria gebruiken meestal calciumchloridesuspensies. Digitale meters meten zelfs direct in de bodem door de stroom te meten die tussen twee meetelektroden loopt en deze te interpreteren als pH.
De meest betrouwbare en vergelijkbare metingen zijn die van gespecialiseerde laboratoria. Alle andere methoden kunnen slechts als benaderingen worden beschouwd, die echter in de hobbytuin meestal volledig toereikend zijn.

Tip: Als u zelf een pH-test van uw grond wilt uitvoeren met een testkit of een indicatorstrip, zorg er dan voor dat u gedistilleerd water gebruikt en dat de suspensie zo warm mogelijk is als 25 °C. De gemeten pH-waarde wordt namelijk beïnvloed door de temperatuur en de in het water opgeloste stoffen.

Indicatorplanten voor de pH-waarde van de bodem

Zoals gezegd geven planten altijd de voorkeur aan een bepaalde pH-waarde. In veel te zure of alkalische grond gaan ze dood of ontkiemen ze helemaal niet, terwijl ze bij geschikte pH-waarden goed gedijen of zich zelfs uitbundig vermeerderen.
Het positieve neveneffect is dat sommige wilde planten of onkruid kunnen worden gebruikt als indicatoren voor de bodemeigenschappen. Uiteraard zijn goede indicatorplanten (“bio-indicatoren”) alleen die geslachten en soorten die zich in een smal pH-bereik hebben gespecialiseerd. Gewone planten zoals de paardenbloem (Taraxacum sekte. Ruderalia) of het kippenkruid (Stellaria media), die overal lijken te groeien, zijn dus geen goede indicatorplanten, omdat zij een breed scala van omstandigheden verdragen.
Als u een van deze planten gezond en in grote aantallen in uw tuin ziet groeien, kunt u aan de hand daarvan ongeveer inschatten of uw grond zuur of alkalisch is:

Bio-indicatoren voor zure bodems	Bio-indicatoren voor alkalische bodems
Gele klaver (Medicago pupulina) Hazelklaver (Trifolium arvense) Kleine zuring (Rumex acetosella) Kleine weidekop (Sanguisorba minor) Korenbloem (Centaurea cyanus) Kruipende cinquefoil (Potentilla reptans) Moerasvaleriaan (Valeriana dioica) Wild viooltje (Viola tricolor)	Veldmosterd (Sinapsis arvensis) Ridderspoor (Consolida regalis) Hyssop (Hyssopus offcinalis)

Wat betekent de pH-waarde van mijn grond?

Wanneer de pH van de bodem wordt gemeten, wordt in feite gemeten hoeveel waterstof er in de bodem aanwezig is en hoe actief die is. Afhankelijk van de hoeveelheid waterstof ten opzichte van zuurstof in de bodem, worden verschillende verbindingen van deze twee elementen in de bodemoplossing aangetroffen: Met name oxoniumionen (H₃O⁺), water (H₂O) en hydroxide-ionen (OH^–) zijn altijd aanwezig, maar in wisselende hoeveelheden afhankelijk van de zuurgraad van de bodem.

	Zure grond	Neutrale grond	Alkalische grond
pH-waarde	3 – 6,5	7	7,5 – 9
Voorkomen van waterstof (H+)	Waterstof is voornamelijk aanwezig als H3O+ (oxonium) komt voor in de bodem.	Waterstof komt voornamelijk voor als H2O (water) in de bodem te vinden is.	Waterstof komt voornamelijk voor als OH– (hydroxide) kan in de bodem worden aangetroffen.
Verhouding waterstof/zuurstof	3:1	2:1	1:1

Een zure grond bevat dus veel oxonium, een neutrale grond vooral neutraal water en een basische grond veel hydroxide.
Uiteindelijk is het de aanwezigheid van deze drie verbindingen die de effecten op de bodem veroorzaakt. Indirect beïnvloeden zij bijvoorbeeld de beschikbaarheid van voedingsstoffen, de activiteit van bodemorganismen en de mate van humusvorming.

Zure grond (pH < 5,5)

In zure bodems, waar veel reactief oxonium is, worden voedingsstoffen die anders moeilijk te verkrijgen zijn, opgelost, worden zouten en mineralen afgebroken en zijn sommige sporenelementen zoals ijzer, mangaan en zink dus gemakkelijker beschikbaar. Een te hoge zuurgraad kan echter ook stoffen vrijmaken die schadelijk zijn voor de meeste planten – zoals aluminium. In tamelijk zure bodems voelen schimmels en schimmelmicro-organismen zich zeer op hun gemak, terwijl talrijke bodembacteriën niet kunnen overleven. Dit beïnvloedt de humusvormende processen in de bodem: In zure bodems produceren de schimmels in de bodem een lichtere, minder waardevolle humus met een roodachtige kleur.

Waarom wordt de grond zuur?

Zure bodems ontstaan wanneer de mineralen in de bodem het voortdurend verzurende effect van licht zuur regenwater, rottend organisch materiaal, zure meststoffen en waterstofproducerende plantenwortels niet kunnen compenseren. Dit staat bekend als de buffercapaciteit van de bodem. Zandgronden zijn bijvoorbeeld minder “gebufferd” dan kleigronden en kunnen daarom sneller en sterker verzuren – dit kan bijvoorbeeld worden waargenomen in heidevelden, een zuiver organische bodem zonder rotscomponenten. Hier zijn er geen rotsen zoals kalksteen die de verzuring bufferen, zodat het moeras steeds zuurder wordt. Overigens leiden waterverzadiging en waterverzadiging ook tot verzuring van de bodem, omdat kooldioxide uit de lucht reageert tot koolzuur in afwezigheid van zuurstof – dit is een andere reden waarom zeer natte venen bijzonder zuur zijn.

Welke planten groeien in zure grond?

Slechts enkele specialisten zijn aangepast aan (zeer) zure bodems, zoals moerasplanten als hortensia’s (Hortensia), rododendrons en azalea’s (Rhododendron), bosbessen (Vaccinium), lavendelheide (Pieris), Heiden (Calluna, Erica), vele siergrassen (Poaceae), skimmia’s (Skimmia) en bluebells (Enkianthus campanulatus).

Alkalische grond (pH > 7)

In alkalische bodems, waar meer hydroxide voorkomt, voelen bacteriële bodemorganismen zich meer thuis dan in zure bodems. Dit betekent op zijn beurt dat veel organisch opgeslagen voedingsstoffen zoals stikstof, fosfaten en kalium beter beschikbaar zijn bij hoge pH-waarden, omdat de bodemorganismen ze afgeven. Vaak verbetert een stijgende pH van de grond ook de bodemstructuur, waardoor de grond brokkeliger en losser wordt. In extreem alkalische bodems zijn belangrijke sporenelementen echter nauwelijks beschikbaar, zodat de plantengroei opnieuw wordt belemmerd en de vruchtbaarheid afneemt.

Waarom wordt de grond alkalisch?

Alkalische gronden ontstaan wanneer een bodem zich ontwikkelt op een zeer kalkrijk gesteente, klassiek kalksteen. Bodems met een hoog klei- of silicaatgehalte kunnen ook altijd de vrijkomende waterstof (over)compenseren, zodat er slechts een klein deel oxonium in de bodemoplossing zit. Een goed voorbeeld is de zeer vruchtbare zwarte en bruine aarde van de Hildesheim Börde, waarvan de hoge pH-waarde het gevolg is van het hoge aandeel löss in het mineraalgehalte van de bodem.

Welke planten groeien in alkalische grond?

Slechts enkele planten groeien bijzonder goed in alkalische bodems. Sommige cactussen en vetplanten geven de voorkeur aan neutrale tot licht alkalische grond, evenals bergplanten zoals de koebel (Pulsatilla), strobloemen (Helichrysum), maar ook tuinplanten zoals bolgewassen (Allium), schorseneren (Scorzonera) en lavendel (Lavandula) houden van hoge pH-waarden.

Zwak zure of neutrale grond (pH 5,5 – 7)

In de gulden middenweg, d.w.z. in zwak zure, zwak basische of neutrale grond, is de bodemstructuur goed en zijn alle voedingsstoffen voldoende beschikbaar. Geen wonder dat de meeste planten zo’n toestand prefereren. Wie een zwak zure of neutrale grond bezit, hoeft meestal niet met kalk of andere middelen te werken, maar kan direct beginnen met bemesten en planten. Een groot deel van de bodem in Duitsland is licht zuur en een groot deel van de in ons land inheemse planten is daar ook aan aangepast.

Waarom is de bodem zwak zuur of neutraal?

Bodems met een evenwichtige zuurgraad zijn in staat verzurende invloeden te bufferen door waterstof te neutraliseren met kleimineralen en metaaloxiden (zoals ijzeroxide), waardoor de pH altijd tussen 5 en 8 blijft. Kleine hoeveelheden kalksteen zijn ook vaak aanwezig. Bovendien werkt humus als een buffer en stabiliseert het de pH. Leemachtige, humeuze bodems op kalksteen, zoals ze in Duitsland vaak voorkomen, zijn dus vaak licht zuur tot neutraal.

Welke planten groeien op zwak zure of neutrale grond?

De meeste cultuur- en sierplanten geven de voorkeur aan een gemiddelde zuurgraad. Alleen specialisten (moerasplanten, woestijnplanten, tropische planten, …) uit verre landen of planten die aan zeer bijzondere omstandigheden zijn aangepast, kunnen niet goed overleven op zwak zure tot neutrale bodems.

Tip: Met de grond in plaats van ertegen
Als de grond in uw tuin niet slechts licht zuur of neutraal is, maar zich in een extreem bereik bevindt, hebt u twee opties: Ten eerste kunt u proberen de grond te veranderen door de juiste additieven toe te voegen. Het wijzigen van de pH van grote oppervlakken kost vaak veel geld, vooral als de pH extreem zuur of alkalisch is. Bovendien lukt de verandering soms niet permanent, maar keert de bodem door de bodemopbouwende materialen terug naar zijn individuele pH-waarde. Dus, ten tweede, wie zeer zure of alkalische grond heeft, kan overwegen gewoon gespecialiseerde planten te kiezen die juist van deze omstandigheden houden – en andere planten bijvoorbeeld planten in bakken of verhoogde bedden met hoogwaardige potgrond zoals onze Plantura Organic Soils.

Verandering van de pH van de bodem

Is uw bodem minimaal te zuur of te alkalisch voor uw doeleinden, of is hij uit balans geraakt door jarenlange beheersfouten? Als u de pH van uw grond blijvend wilt veranderen, moet u hem jaarlijks controleren en hier leest u wat u kunt doen om hem te veranderen.

Te zure bodem

Een iets te zure grond, bijvoorbeeld met een pH van 5, kan gemakkelijk worden gecorrigeerd met kalk. Het soort kalk dat moet worden gebruikt hangt echter af van de grondsoort: zandgronden zijn bijvoorbeeld gemakkelijker te beïnvloeden dan kleirijke gronden. Het humusgehalte is ook van invloed op de juiste vorm en hoeveelheid kalk. In de regel wordt de kalk in twee porties aangebracht, d.w.z. twee jaar na elkaar. Koolzure kalk is zeer geschikt voor zand- en veengronden. Ongebluste kalk werkt zeer snel, is zelfs corrosief en helpt ook zware, kleiachtige bodems om een hogere pH-waarde te bereiken. Alleen een pH-test van de bodem kan u vertellen hoeveel kalk u moet strooien. Tests voor hobbymatig gebruik bevatten ook vaak goede aanwijzingen over hoe te handelen. Een andere manier om de pH van de grond te verhogen is door regelmatig basisch primair gesteentemeel van diabaas en andere soorten basalt te gebruiken.

Te alkalische bodem

Een bodem aanzuren is iets moeilijker dan hem alkalischer maken. De oorzaak van een te alkalische bodem zijn de rotsen die hem vormen, en zo wordt het verlagen van de pH al snel een strijd tegen windmolens die elk jaar opnieuw moet worden gevoerd. Bodems kunnen worden aangezuurd met elementaire zwavel, die ook beschikbaar is als zogenaamde zwavelbloem of zwavelbloem, omdat deze door bacteriën in de bodem wordt omgezet in zwavelzuur. De dosering vereist tact: reeds 50 tot 100 g zwavelbloem per vierkante meter kan de pH-waarde van een middelzware bodem met meer dan een eenheid verlagen. Lichte gronden reageren gevoeliger en worden gemakkelijker zuur, zware gronden, vooral zeer humusrijke gronden en compostgronden, reageren veel langzamer en hebben grotere hoeveelheden van de zwavelbloem nodig om zuur te worden. Natuurlijke manieren om de grond aan te zuren zijn het gebruik van druivendraf, zuur primair gesteentemeel van graniet en regelmatig mulchen. Wie turf in de tuin wil besparen maar niet helemaal zonder wil, kan planten ook regelmatig water geven met turfextracten: Laat daartoe twee handenvol turf een week lang weken in een gieter van 10 liter. De turf wordt dan verwijderd of gezeefd en het nu zure gietwater wordt aan de zuurminnende planten gegeven. Het effect van deze behandeling is echter niet blijvend en moet maandelijks worden herhaald.

De pH-waarde van de bodem hangt nauw samen met de grondsoort. Wij leggen in ons speciale artikel uit hoe u de grondsoort in uw tuin kunt bepalen.