Compost als meststof: eigenschappen, effect & toepassing

Tuin- en keukenafval kan nuttig zijn als meststof voor uw planten en is ook goed voor uw bodem. Hier vindt u alles over bemesten met compost.

De term “compost” komt van het Latijnse compositus wat “samengesteld” betekent. Compost kan worden gemaakt van de meest uiteenlopende soorten organisch afval. En zo kleurrijk als de grondstoffen zijn, zo kleurrijk kunnen ook de eigenschappen zijn.

Wat wordt geproduceerd door de omzetting van nuttige micro-organismen kan worden gebruikt om uw planten te bemesten en de bodem te verbeteren.

Compost: eigenschappen en samenstelling

Compost is humus gevormd uit organisch afval. Zoals in het begin vermeld, hangen de eigenschappen van compost af van de gebruikte grondstoffen:

Biocompost: Een compost gemaakt van organisch afval en wat kruidachtige groene stekken wordt biocompost genoemd. Het heeft een zeer hoog gehalte aan voedingsstoffen omdat er veel voedselrijk materiaal is gebruikt. Dit maakt het bruikbaar als meststof voor planten.

Groenafvalcompost: Een compost die alleen bestaat uit groenafval en moeilijk afbreekbaar materiaal wordt groenafvalcompost genoemd. Het is minder rijk aan voedingsstoffen en bevordert daarom eerder de humusvorming dan dat het de planten bemest.

Maar bio-compost en groenafvalcompost zijn natuurlijk slechts twee hoekstenen van een breed scala aan mogelijkheden. Mengsels daartussen zijn ook mogelijk, waarvan de eigenschappen dan ergens in het midden tussen de uitersten liggen. Ten slotte zijn ook de duur en de omstandigheden tijdens de compostering van invloed op het eindproduct:

Verse compost: Een vier tot acht weken oude compost waarvan de rotting nog niet is voltooid. De structuren van de oorspronkelijke materialen zijn nog duidelijk herkenbaar.

Afgewerkt compost: Een compost die minstens zes maanden heeft liggen rotten. Hier blijft bijna alleen brokkelig, aangenaam ruikend materiaal over.

Rijpe compost: Rijpe compost wordt verkregen na twee tot drie jaar rotten. In dit stadium is zelfs het meest stabiele houtachtige materiaal omgezet in humus.

Tip: Compost heeft een C/N-verhouding van ongeveer 15:1 tot 25:1 – afhankelijk van het uitgangsmateriaal en de rottijd. De C/N-verhouding geeft aan hoeveel koolstof (C) en hoeveel stikstof (N) een materiaal bevat. Vanaf een C/N-verhouding van minder dan 20:1 wordt het materiaal in toenemende mate door micro-organismen afgebroken en komen er voedingsstoffen vrij in plaats van dat er humus ontstaat. Vanaf een C/N-verhouding van 25:1 wordt de afbraak geremd en wordt er eerder humus gevormd omdat de microbiële mineralisatie wordt geremd. Compost is dus een grensgeval en afhankelijk van het soort compost kan het bemestende of het bodemverbeterende effect overheersen. Verse en uit voedselrijk materiaal samengestelde composten hebben doorgaans een lage C/N-verhouding, terwijl rijpe en uit voedselarm materiaal samengestelde composten een hogere C/N-verhouding hebben.

Samenvatting Eigenschappen en samenstelling van compost:

• Biocompost wordt geproduceerd uit voedselrijk afval en werkt als een meststof voor planten.
• Groencompost wordt gemaakt van voedselarm afval en heeft een bodemverbeterend effect
• Verse compost ontstaat na ongeveer zes weken en is noch volledig afgebroken, noch gecomposteerd.
• Voltooide compost wordt gevormd na ongeveer zes maanden; tegen die tijd is het meeste materiaal vergaan en omgezet in humus.
• Rijpe compost ontstaat na twee tot drie jaar, wanneer al het materiaal is afgebroken en omgezet in humus.
• Afhankelijk van de C/N-verhouding van het gebruikte materiaal en de rottijd kan de compost voedingsstoffen afgeven door mineralisatie of de bodem verbeteren als humus.

Compost als meststof voor planten?

In principe is elke soort compost geschikt voor plantenbemesting en bodemverbetering. De mate waarin een effect optreedt, hangt echter sterk af van het gebruikte type compost. In het beste geval zijn stikstof, kalium en fosfor in een evenwichtige verhouding tot elkaar. Vaker echter is het aandeel fosfor en kalium aanzienlijk groter dan het aandeel stikstof. Deze nutriëntenverhouding is helaas niet optimaal voor de voeding van planten; hun behoefte aan stikstof is meestal veel groter. Daarom raden wij u aan compost te gebruiken in combinatie met een andere meststof. Ideaal zijn onze Plantura organische meststoffen zoals de organische universele meststof, die precies zijn afgestemd op de behoeften van de planten en de juiste voedingsstoffenverhouding hebben.

Bijzonder opmerkelijk is de eigen rijkdom van de compost aan sporenelementen, die uw planten even dringend nodig hebben als de hoofdvoedingsstoffen. In de volgende tabel vindt u de geschiktheid van verschillende soorten compost als meststof. Plantenmeststoffen leveren vooral voedingsstoffen, bodemmeststoffen verbeteren vooral de bodem.

Type compost	Prioritaire eigendom	Beschrijving
Verse compost	Meststof voor planten	Bevat weinig van de stabiele humuszuren die kenmerkend zijn voor volledig gecomposteerd materiaal. Wanneer het wordt aangebracht, gedraagt het zich meer als een laag mulch en wordt het snel afgebroken als leverancier van voedingshumus.
Kant-en-klare compost	Plantenmeststof en bodemmeststof	Is een waardevolle leverancier van zowel voedingsstoffen als permanente humus, die het bodemleven en de vruchtbaarheid op langere termijn bevordert.
Rijpe compost	Meststof voor de bodem	Geeft veel permanente humus, maar minder voedingsstoffen. Bevat veel van de zeer stabiele humuszuren die een waardevolle bijdrage leveren aan de verbetering van de bodemeigenschappen.
Biocompost	Eerder plantenmest – afhankelijk van het stadium van verplanten	Is over het algemeen voedselrijker dan groenbemestingscompost, wat resulteert in een snellere omzetting en een hoger nutriëntengehalte in alle stadia van de omzetting. Het is meer geschikt als meststof voor planten.
Compost van groenafval	Eerder bodemmeststof – afhankelijk van de mate van omschakeling	In het algemeen lager in nutriënten, meer kans om permanente humus te produceren bij toepassing, omdat de omzetting wordt geremd door de hogere C/N-verhouding.

Tip: Nutriëntenhumus is humus die instabiel en gemakkelijk afbreekbaar is door zijn hoge nutriëntengehalte. Het kan plantenvoeding leveren, maar verbetert de bodem niet blijvend.

Samenvatting Compost als meststof:

• Compost is in principe bruikbaar als meststof voor planten en bodem.
• Verse compost en organische compost werken meer als meststof voor planten
• Rijpe compost en groencompost fungeren meer als bodembemesting
• Voltooide compost heeft in ongeveer dezelfde mate bemestende en bodembemestende eigenschappen.

Effect van compost op planten en bodem

Het effect als plantenmeststof is vergelijkbaar met het effect van organische meststoffen. De plantenvoedingsstoffen worden afhankelijk van het weer vrijgegeven, zodat ze niet plotseling, maar slechts geleidelijk beschikbaar komen. Deze omstandigheid voorkomt schade aan planten door acute of permanente overbemesting en is ook gunstig voor het behoud van humus in de bodem. Bovendien zorgt de langzame en microbiële omzetting voor een natuurlijk langetermijneffect.

Bij het gebruik van compost staat het bodembevruchtende effect meestal op de voorgrond: de opzwellende en lichte humusvlokken verbeteren de waterretentie van lichte gronden. Daardoor wordt het water beter in de bodem vastgehouden. Toegepast op zware grond maakt compost de grond losser, wat de beluchting van de wortels en de afvoer van water bevordert. Dit helpt wateroverlast, die de groei van de meeste planten belemmert, te voorkomen.

Tip: U zult zich terecht afvragen waarom compost zulke tegengestelde effecten heeft op verschillende grondsoorten. De schijnbare paradox kan echter worden verklaard door de grootte van de poriën: Een zandgrond heeft zeer veel grote poriën waarin geen water kan worden vastgehouden. Om dit te begrijpen, stel je een laag grof grind voor: Het water stroomt er gewoon doorheen en de laag droogt snel weer op. Kleigronden gedragen zich wat betreft de poriëngrootte precies omgekeerd. Ze hebben veel kleine bodemporiën. Daarin wordt water zo goed vastgehouden dat de hele bodem met water verzadigd kan zijn als het veel regent, omdat het niet naar beneden kan afvloeien. Planten lijden dan onder het gebrek aan zuurstof bij de wortels. Bovendien is het water in de kleine ruimtes niet eens toegankelijk voor hen: Het zit veel te vast in de bodemporiën. Humus fungeert nu als bemiddelaar. Hij heeft geen zeer grote of zeer kleine poriën, maar middelgrote. Deze kunnen water beter vasthouden dan zand en beter afvoeren dan klei. En de wortels kunnen het optimaal opnemen uit deze middelgrote tussenruimten.

Humusmoleculen alleen al kunnen veel voedingsstoffen aan hun oppervlak vasthouden, zodat ze later weer beschikbaar zijn. In combinatie met kleimineralen worden de zogenaamde klei-humuscomplexen gevormd, die uitstekende eigenschappen hebben op het gebied van de opslag van voedingsstoffen en water. Alleen daardoor is de vorming van grotere “kruimels” mogelijk, die met het blote oog zichtbaar zijn. Door de vele los met elkaar verbonden moleculen is het oppervlak van klei-humuscomplexen zeer groot. Dit verklaart hun vermogen om veel voedingsstoffen en water op te slaan. De kruimels zijn ook elastisch en verminderen dus de verdichting – uw grond zal het u dan vergeven als u erover loopt en uw lading opvangen.

De humuszuren die de stabiele permanente humus vormen zijn donkerbruin tot zwart van kleur. Deze eigenschap is zeer gunstig voor uw bodem in het voorjaar: aangezien donkere bodems meer zonlicht absorberen, kunnen ze sneller opwarmen. Overigens wordt de opwarming ook bevorderd door een goede beluchting van de bodem, omdat lucht in de bodem sneller kan worden opgewarmd dan water. En een goede beluchting van de bodem kan ook worden bereikt door humus.

Last but not least, de kleine helden van je bodem moeten hier zeker genoemd worden: Micro-organismen. Ze zijn betrokken bij bijna alle processen in de bodem. Aangezien organisch materiaal hun levensbasis is, is het verspreiden van compost een feest voor hen. Het voorziet hen van de nodige energie en materialen om voedingsstoffen te leveren, grondstoffen af te breken en om te zetten en vele andere activiteiten uit te voeren die uw planten ten goede komen.

Tip: Helaas kan compost onder bepaalde omstandigheden ook negatieve effecten hebben op uw bodem of planten: Als er in de herfst veel regen valt terwijl de bodem nog warm is en het bodemleven navenant actief is, kan een uitspoeling van stikstof het gevolg zijn. Bovendien is het mogelijk dat schimmelpathogenen en ook ongewenste zaden van wilde onkruiden worden meegevoerd als de temperatuur in de composthoop tijdens het rottingsproces niet hoog genoeg was. In de rubriek “Compost maken” hieronder vindt u meer gedetailleerde informatie over warm en koud rotten.

Samenvatting Effect van compost op planten en bodem:

• De voedingsstoffen in compost komen langzaam en langdurig vrij, afhankelijk van het weer, waardoor de bodem en de planten worden beschermd.
• Humusmoleculen – vooral in combinatie met kleimineralen – kunnen stabiele kruimels vormen die de bodem losmaken, voedingsstoffen en water binden en zelfs zware bodems beter waterdoorlatend maken, waardoor de groeiomstandigheden voor planten verbeteren.
• De donkere kleur en de betere beluchting van de bodem bevorderen een snelle opwarming van de bodem, waardoor planten eerder in het voorjaar kunnen beginnen te groeien.
• Compost vormt een optimale voedingsbodem voor de belangrijke micro-organismen in de bodem
• Compost kan ziekteverwekkers of onkruidzaden bevatten, en in ongunstige omstandigheden kan er stikstof uit uitspoelen.

Gebruik compost als meststof

De benodigde hoeveelheden en het gebruik van compost staan in onderstaande tabel. Bij het gebruik van compost is het echter belangrijk te onthouden dat het niet diep in de grond mag worden ingegraven. Aangezien het veel luchtademende micro-organismen bevat die moeten blijven leven voor de verdere verwerking van de compost, is de beschikbaarheid van lucht en tegelijkertijd de bescherming tegen de directe weersomstandigheden essentieel. Optimaal is dat de compost volledig, maar vlak wordt ingewerkt. Mulchen is een speciaal geval, waarbij een dikke laag wordt aangebracht en niet wordt ingewerkt.

Gebruik	Hoeveelheid	Compost
Mulchen (bedekken van plantvakken) kan om de 3 – 5 jaar.	50 – 70 l/m², wat overeenkomt met een ongeveer 5 – 7 cm dikke laag	Groenafval/verse compost
Bodemverbetering	20 – 30 l/m², wat overeenkomt met een ongeveer 2 – 3 cm dikke laag	Groenafval / afgewerkte compost of groenafval / bandencompost
Jaarlijks onderhoud van gazons en perken	2 – 4 (max. 15) l/m², wat overeenkomt met een ongeveer 0,2 – 0,4 cm dikke laag	Groenafval/afgewerkte compost of organische/afgewerkte compost
Bemesting van houtige gewassen, gazons of perken	5 – 10 l/m², wat overeenkomt met een ongeveer 0,5 – tot 1 cm dikke laag	Biologische/verse compost of biologische/afgewerkte compost
Productie van potgrond	Tot 50 procent van het volume	Afhankelijk van de voedingsbehoefte van de gekweekte plant: Hoog: organische/afgewerkte compost Medium: groenafval/afgewerkte compost Laag: groenafval/rijpe compost

Wanneer compost aanbrengen?

Idealiter wordt compost in de winter of het vroege voorjaar aangebracht. Vermijd potentieel regenachtige en warme seizoenen zoals de late zomer of de vroege herfst. Vooral voedingsrijke composten geven bij warme bodemtemperaturen nog veel voedingsstoffen af, die bij hevige regenval kunnen worden weggespoeld. Dit is niet alleen jammer voor de plantenvoeding, maar vervuilt ook het milieu wanneer stikstof via het grondwater in de natuurlijke wateren terechtkomt. Compost die minder nutriënten bevat – rijpe compost en compost van groenafval – geeft minder nutriënten af en is daarom veiliger in het gebruik. De compost moet worden aangebracht bij bewolkt, niet te droog weer.

Samenvatting: Wanneer compost toepassen?

• Pas compost toe in de winter of het vroege voorjaar, nooit in de late zomer of het vroege najaar.
• Breng de compost zo mogelijk aan in vochtige, bewolkte omstandigheden.

Compost in het bed: Hoeveel compost per vierkante meter?

Afhankelijk van wat u uiteindelijk wilt bereiken, kunt u een laag compost van 0,2 tot 7 cm verspreiden. Voor jaarlijks onderhoud om het humusgehalte op peil te houden en een basis van voedingsstoffen te verschaffen is slechts een dunne laag nodig. Voor gerichte bodemverbetering met afgewerkte of gerijpte compost om het humusgehalte in de bodem te verhogen zijn al wat grotere hoeveelheden nodig. In beide gevallen wordt de compost echter ondiep ingewerkt. Het mulchen met verse compost van groenafval gebeurt in een zeer dikke laag, maar wordt niet ingewerkt. Mulchen kan met tussenpozen van drie tot vijf jaar. Meer gedetailleerde informatie over het gebruik van compost in andere gebieden is te vinden in het volgende hoofdstuk.

Waar haal je compost vandaan?

Als u uw eigen compost wilt maken om te profiteren van de uitgebreide voordelen ervan, kunt u meer informatie vinden in ons speciale artikel over het bouwen van een compostvat. In dit artikel vindt u een korte handleiding over hoe u goed kunt composteren. Je eigen compostvat bouwen heeft veel voordelen, maar het vereist ook een beetje planning en zorgvuldigheid. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn om afval met wat koppen te bedekken of het regelmatig te verplaatsen voor beluchting, zodat de verrotting goed kan plaatsvinden. Verschillende, min of meer noodzakelijke aggregaten kunnen hier ook een rol spelen. U kunt ook zelf compost mengen met behulp van ons speciale artikel.

Maar misschien is zelf composteren te veel werk voor u of hebt u snel compost van hoge kwaliteit nodig om een plantgat te vullen of een nieuw bed aan te leggen? Compost – of liever humus – is gemakkelijk verkrijgbaar in verschillende vormen. De goedkoopste optie is zeker een plaatselijk recyclingcentrum, waar ofwel organische compost en groene compost apart worden aangeboden, ofwel een mengsel van beide. Maar er zijn ook betaalbare opties voor minder landelijke gebieden. Potgrond, verkrijgbaar in zakken van verschillende grootte, bevat onder andere compostvormen van verschillende mate van rotting. Ook hier kan het bronmateriaal variëren, zodat de aangeboden bodems sterk kunnen verschillen. In dit vervolgartikel leer je alles wat je moet weten over het kopen van humus.