Overweegt u een composthoop te beginnen? Wij bieden u voordelen, mogelijkheden en voorwaarden voor het composteren van uw eigen afval.

Composthopen – kraait er een haan naar? En zo ja, waarom? Composteren combineert verschillende voordelen, maar brengt natuurlijk ook meer werk met zich mee dan het weggooien in de organische afvalbak. Om u te helpen de voor- en nadelen af te wegen, vergelijkt dit artikel de voordelen en de hoeveelheid werk die ermee gemoeid is.

Composthoop

Veel hobbytuinders zweren erbij, anderen weten niet zeker of het het werk waard is. Hieronder sommen we de voordelen van een composthoop voor u op.

Voordelen van een composthoop

Op het eerste gezicht lijkt een rottende hoop compost niet echt een nobele prestatie van de menselijke beschaving. Dus waarom is het concept van de lelijke stapel aangeslagen?

Een composthoop maakt echter indruk met enkele goede argumenten, die wij u hier willen voorleggen.

1. Een composthoop neemt afval op dat anders in de organisch- of restafvalbak zou belanden en zorgt zo voor kleinere afvalbakken.
2. Als een composthoop geleegd moet worden, krijg je in één adem waardevolle meststoffen waar elke kenner zijn vingers bij aflikt.
3. Tuinafval zoals gemaaid gras, bladeren of houtresten, struik-, gazon- en haagafval kan direct ter plaatse worden afgevoerd.
4. Het gebruik van compost varieert – afhankelijk van het type – van toepassing als bemestende en beschermende mulchlaag, tot gebruik als effectieve bodemverbeteraar, tot het mengen van uw eigen plantgrond.
5. Zelf een composteerbak bouwen of kopen betekent meestal weinig moeite, en hetzelfde geldt voor een beetje ervaring met het voorbereiden en leggen. Met een beetje kennis kan er bijna niets misgaan.
6. De aanwezigheid van een composthoop trekt vaak nuttige insecten, zoogdieren en vogels aan, die bijvoorbeeld ongedierte eten, de bodem losmaken en in sommige gevallen ook zeer beschermings- en instandhoudingswaardig zijn. De tuinspitsmuis bijvoorbeeld is een effectieve verdelger van slakken en insectenplagen, maar staat op de rode lijst als “bedreigd”.

Compost verkopen

Hoewel de meeste tuinbezitters nauwelijks genoeg kunnen krijgen van hun compost die al maanden ligt te rijpen, geldt soms ook het omgekeerde: als iemand zo’n hoop alleen aanlegt om de afvalkosten te minimaliseren, maar geen compost gebruikt voor een tuin, zit hij vroeg of laat met een hoop geurige mest – en weet hij niet wat hij ermee moet doen. Aangezien de kwaliteit van uw compost op geen enkele manier is getest of gegarandeerd, is het onmogelijk en ook niet wettelijk toegestaan om uw eigen compost met winst te verkopen.

Geen enkele voorzichtige hovenier of tuinbouwer zal geld uitgeven aan een compost waarvan de samenstelling en het gehalte aan voedingsstoffen niet gedocumenteerd zijn en waarvan het effect op de bodem en de planten dus niet te voorspellen is. In plaats van uw compost te verkopen, kunt u gewoon een van de volgende opties kiezen:

• Geef compost weg aan vrienden, familie, kennissen en buren of plaats een advertentie en geef het aan onbekende tuiniers – u kunt toch wel een redelijke vergoeding afspreken?
• Maak een bed of een verhoogd bed, plant struiken of bomen om de grote hoeveelheid compost in uw eigen tuin op het juiste moment en ook op de lange termijn op een of andere manier te kunnen verwerken.
• Geef de compost af bij het recyclingcentrum – tot een bepaald volume wordt dit zelfs gratis gedaan bij veel inzamelpunten voor groenafval.

Er zijn zeker andere manieren om uw compost te verwijderen: Misschien is de plaatselijke volkstuinvereniging blij of wil de gemeente een perk rond een monument verfraaien en heeft ze goede grond nodig – als je met je oren open door de wereld gaat, vind je zeer waarschijnlijk iemand die het begeerde compostmateriaal dankbaar van je aanneemt.

Hoe werkt een composthoop?

In de compost – als de omstandigheden het toelaten – wordt de structuur van uw groen en organisch afval afgebroken door duizenden en duizenden micro-organismen om vervolgens te worden samengevoegd tot nieuwe moleculen, de humusmoleculen – of “humuszuren”. Als je het geheel nader bekijkt, zien we dat de betrokken wezens – insecten, wormen, nematoden, mijten, slakken, schimmels en bacteriën – je koolhydraat- en voedselrijke resten opeten en verteren.

Ze worden dus gebruikt om energie te produceren, net zoals wij een boterham eten. En net zoals we daarna iets naar het toilet moeten dragen, en koolstof uit de koolhydraten in de vorm van CO₂ (kooldioxide), doen de kleine composthelpers dat ook: een grote verscheidenheid aan soorten scheidt het materiaal in steeds gereduceerde vorm uit tot er alleen nog maar moleculen en atomen over zijn, en ademt daarbij CO₂ van. Hun levensactiviteit genereert warmte, waardoor in geïsoleerde hopen temperaturen van meer dan 60 °C kunnen ontstaan. De assemblage tot nieuwe biomoleculen gebeurt tot op zekere hoogte ook in het spijsverteringsapparaat – bijvoorbeeld in dat van regenwormen. Maar ook zuiver chemische processen leiden tot de assemblage van de moleculaire bouwstenen. Door hun samenstelling zijn ze zeer stabiel tegen hernieuwde afbraak door micro-organismen en hebben ze ook de bijzondere eigenschappen van compost.

Tip: Wormencompostering in een wormenkwekerij of wormenbak maakt gebruik van de capaciteiten van speciale wormsoorten om zeer efficiënt compost te produceren in een kleine ruimte. Er zijn ook andere groepen micro-organismen bij betrokken. Omdat wormenbakken binnen staan, zijn de temperaturen het hele jaar door optimaal voor compostering, zodat de concentratie van bodemorganismen per volume hoger is dan bij een normale composthoop. Met wormencompostering kunt u dus uw eigen compost produceren, zelfs in een stadsflat.

Verse compost, afgewerkte compost en rijpe compost

Onder goede omstandigheden wordt al na zes tot acht weken verse compost verkregen. In dit stadium is het zo rijk aan voedingsstoffen als de ontvangen grondstoffen toelaten. Dit betekent dat een compost van voedselarm materiaal natuurlijk nooit bijzonder voedselrijk is. Als verse compost is het in dit opzicht echter maximaal – vanaf nu gaat het bergafwaarts met de beschikbaarheid van voedingsstoffen.

Tip: Naarmate het nutriëntengehalte afneemt, neemt de stabiliteit tegen microbiële afbraak toe: wat armer is aan nutriënten wordt natuurlijk steeds “oninteressanter” voor micro-organismen – omdat het moeilijker te benutten is als stikstof ontbreekt als motor voor de voortplanting. Dit kan ook een voordeel zijn bij het verspreiden, omdat de bodemverbeterende eigenschappen van compost alleen behouden blijven als het niet onmiddellijk weer wordt afgebroken.

Na vijf tot zes maanden krijg je een afgewerkte compost die bestaat uit ongeveer gelijke delen voedselrijk en voedselarm, stabieler materiaal.

Na één of twee jaar, tenslotte, spreken we van rijpe compost, die door zijn voedselarmheid nauwelijks effect heeft als meststof voor planten, maar de eigenschappen van de bodem exorbitant kan verhogen door in uw bed te blijven liggen als een stabiele bodemverbeteraar.

Levensomstandigheden van de micro-organismen in de composthoop

Om de compostering zo snel te laten verlopen als hierboven beschreven, moeten de werkende organismen het goed doen. Zij moeten zich kunnen vermenigvuldigen om grotere hoeveelheden te consumeren en om te zetten.

Wij hebben hieronder voor u in enkele kernwoorden samengevat welke voorwaarden hun activiteit bevorderen.

1. Zuurstof is natuurlijk zeer belangrijk voor luchtademende (aërobe) organismen. Een te natte of te compacte stapel ontneemt ze lucht en doet ze afsterven.
2. Vocht is net zo cruciaal: net als wij mensen bestaan de kleine helpers grotendeels uit water en kunnen zich dus ook alleen in de aanwezigheid daarvan voortplanten en overleven.
3. Warmte verhoogt de activiteit van micro-organismen – tot verbazingwekkend hoge temperaturen rond 60°C. Alles veel hoger dan dat, echter, doet hen sterven aan hitte-uitputting.
4. De pH-waarde beïnvloedt de levensactiviteit en de voortplanting, en zelfs de samenstelling van de organismen die in de compost leven. Als het te zuur wordt, voelen vooral schimmels zich thuis en vermenigvuldigen zich meer. In een licht alkalisch bereik geldt dit voor bacteriën. De aard van de geproduceerde compost verandert ook met de heersende pH-waarde: als deze naar het ene of het andere uiterste schommelt, worden humusmoleculen met minder waardevolle eigenschappen geproduceerd of vertraagt het rotingsproces in zijn geheel.
5. De snelheid van de afbraak wordt beïnvloed door het gehalte aan voedingsstoffen. Vooral micro-organismen hebben veel stikstof nodig om actief te zijn en zich te kunnen vermenigvuldigen. Voedselrijk compostmateriaal is daarom bevorderlijk voor hun activiteit, terwijl voedselarm compostmateriaal een belemmering vormt. Ook in dit verband moeten beide uitersten worden vermeden: Te veel stikstof leidt tot afbraak van de nieuw gevormde humusmoleculen, te weinig stikstof daarentegen zorgt ervoor dat het composteringsproces volledig tot stilstand komt.

Bij compostering gaat het er uiteindelijk om al deze omstandigheden te optimaliseren om zo snel mogelijk een grote hoeveelheid compost van hoge kwaliteit te produceren. De zuurstoftoevoer wordt verzekerd door grof, volumineus materiaal te gebruiken, door waar nodig te draaien of te mengen, en door luchtopeningen op de composteerders. Vochtigheid kan worden gecontroleerd door de locatie, de bedekking en eventuele bewatering. De warmte kan ook worden beïnvloed door de locatie en tegelijkertijd door het type composteerbak: elke vorm van isolatie – zelfisolatie, afdekking met stro of bladeren, isolatie in de wanden van de composteerbak – helpt om de temperatuur gelijkmatig en hoog te houden. Met het oog op de verwarming zijn composters altijd donker van kleur. De pH-waarde wordt uiteraard bepaald door het gebruikte compostmateriaal. Als het materiaal te zuur is – bijvoorbeeld van moerasbedden of coniferen – kan het compostmateriaal in kwestie worden bestrooid met een beetje kalk. Hetzelfde geldt voor het nutriëntengehalte: als het compostmateriaal te weinig nutriënten bevat, kan het worden aangevuld met eenvoudige stikstofmeststoffen – ook met mate. U kunt hier lezen hoe een compostvat moet worden gebouwd om compostering te bevorderen.

Compostering in de composteerbak: arbeidsinput

Hoeveel werk komt er kijken bij het runnen van een composteerder? Wij hebben hieronder voor u een kleine overzichtstabel samengesteld voor de werking van een normale composthoop, die u een eerste overzicht kan geven.

Activiteit	Hoe vaak?
Verzamel organisch afval	Dagelijks, zoals voor organische/restafvalbak
organisch afval en tuinafval stapelen zodat fijn en grof elkaar afwisselen; eventueel kalk of stikstof aanbrengen; eventueel compost aanbrengen voor inoculatie	Wekelijks
Verschuiving/overdracht compost	Als er stank en rot ontstaat, naar behoefte, anders een of twee keer per jaar
Verwijdering van verse compost mogelijk, zeven van verse compost, herschikking	Elke 4 tot 6 weken onder optimale omstandigheden
Verwijdering van afgewerkte compost mogelijk, zeven van afgewerkte compost, herschikking	Elke 5 tot 6 maanden onder optimale omstandigheden
Rijping compostverwijdering mogelijk, verschuiving in het proces	Om de 1 tot 2 jaar

Bij gebruik van snelle of thermische composters hoeft het materiaal niet te worden verschoven, maar het vullen van de lagen moet zeer zorgvuldig gebeuren. De compost wordt ook verwijderd via een klep aan de onderkant van de composter, zodat de resterende compost alleen van bovenaf naar binnen glijdt en niet opnieuw in lagen hoeft te worden gelegd. Met rolcomposters is het niet nodig om zowel te draaien als te lagen. Door de constante vermenging is het echter niet mogelijk afzonderlijke compoststadia te verwijderen. Als u een wormenbak gebruikt, moet u er ook voor zorgen dat de lagen luchtig zijn. Wormencompost kan na zes tot negen maanden worden verwijderd. Het onderwerp “wormenbak” is ook zeer complex en wordt in dit speciale artikel nader toegelicht.

Zoals u ziet, hangen het soort compostering en de hoeveelheid werk die daarbij komt kijken uiteindelijk af van welke composteerder u gebruikt. De keuze van de te gebruiken composteerder moet gebaseerd zijn op uw behoeften. Lees dit artikel voor tips over het kiezen van de meest geschikte composteerder voor uw behoeften.