Compostwormen helpen om uw organisch afval snel om te zetten in vruchtbare compost. Wij leggen uit welke wormen u hiervoor kunt kopen en vermeerderen.

Niet alleen kinderen zijn gefascineerd door wormen met hun kronkelende, glinsterende lichamen. Ze dienen als nuttige composteerders in composthopen, grote composteerinstallaties of particuliere wormenbakken. In dit artikel krijgt u een overzicht van de meest geschikte soorten, hun activiteiten in de compost, de algemene opzet van een wormenbak of wormenkwekerij en enkele tips voor het verkrijgen en vermeerderen van uw eigen wormen.

Compostwormen

Compostwormen zijn die exemplaren die in composthopen worden aangetroffen of zelfs specifiek worden gebruikt in composthopen of wormenbakken. Ze worden bij duizenden gekweekt in zogenaamde wormenkwekerijen en worden ook gebruikt in grote, professionele composteringsinstallaties.

Compostwormen

De term “compostworm” dekt echter meer dan één soort worm: in principe kan een grote verscheidenheid aan wormen helpen composteren, hoewel sommige daarbij doeltreffender zijn dan andere.

Wij stellen u deze kleine, nuttige kameraden nader voor:

Eisenia fetida (compostworm/mestworm/stinkworm): Deze worm is een van de meest voorkomende wormen in Europa. Hij leeft graag in compostafval, maar ook onder de zoden van natuurlijke weiden. Hij leeft meestal in de bovenste bodemlaag waar veel vers organisch materiaal is. Elke dag kan hij de helft van zijn lichaamsgewicht aan compost eten en een voorloper van wormenhumus uitscheiden. Met deze Eisenia fetida een van de ijverigste composthelpers, daarom wordt hij vaak gebruikt om de compostering te versnellen. De mestworm heeft meestal lichtere en donkerdere “pijpen”.

Eisenia andreiDeze regenworm is nauw verwant aan Eisenia fetida en wordt er daarom vaak mee verward. Grootte en levenswijze zijn identiek, alleen de kleur verschilt tussen de twee soorten: De soort Eisenia andrei is overwegend donkerrood gekleurd. Deze verschillen zijn echter niet altijd duidelijk uitgesproken, zodat de kans op verwarring toeneemt.

Eisenia hortensis (Europese regenworm): Dit is ook een regenworm die inheems is in Europa. Hij is blauwgrijs, roze geringd en heeft vaak geelachtige uiteinden. Vroeger werd het alleen gebruikt als visaas, maar nu wordt het ook gewaardeerd als composthulp. Zijn bijzondere eigenschap is dat hij de voorkeur geeft aan grof, houtachtig materiaal. Dit wordt gebruikt door Eisenia fetida en Eisenia andrei is nogal minachtend, zodat de soorten elkaar goed aanvullen. Volgens veldverslagen plant hij zich iets langzamer voort dan de twee bovengenoemde soorten en wordt hij ook iets groter.

Zelf regenwormen verzamelen en vermeerderen?

Wormen zijn er in overvloed in gezonde bodems en bovendien zijn ze gratis: kun je ze niet gewoon zelf verzamelen en vermeerderen? Die mogelijkheid bestaat zeker. U kunt echter beter zoeken in een goed ingegraven composthoop, want daar vindt u wormengeslachten en -soorten die duidelijk graag in los, voedselrijk substraat leven.

Regenwormen in Duitsland kunnen behoren tot een van de 15 geslachten en 47 soorten – elk van hen is op de een of andere manier aangepast aan een bepaalde habitat en niet elke regenworm voelt zich thuis in een compostvat of in een nog kleinere wormenbak. Vooral de vertegenwoordigers die diep in de grond graven sterven vaak in kleine wormenbakken.

Samenvatting van compostwormen:

• De gewone compostwormen zijn Eisenia fetida, E. andrei en E. hortensis
• Ze verschillen enigszins in uiterlijk en levensstijl, maar alle drie zijn effectieve composthelpers
• Het verzamelen van wormen voor compostering is moeilijk omdat er veel verschillende wormsoorten zijn met verschillende behoeften.

Wat doen compostwormen in de compost?

Compostwormen hebben geen ledematen, ogen of tentakels – maar wel een bijzonder grote eetlust. Compostwormen eten en verteren iets anders dan wij mensen: Hun voorste muil is volledig omgeven door een soort bovenlip. Vanuit de mondopening loopt de darm eenmaal van de voorkant naar de achterkant van de worm. Het is niet omgeven door een skelet of kraakbeen, maar alleen door andere organen die ondersteund worden door een omhulsel van spieren. De huidspierbuis beschermt tegen de buitenkant en helpt ook om alles bij elkaar te houden.

De darm begint met de keelholte, die zeer gespierd is. Wanneer de worm eet, opent hij met zijn bovenkaak wat zacht compostmateriaal en duwt zich er dan met open mond tegenaan, zodat zijn keelholte wordt gevuld. Kleine steentjes en zand worden ook ingeslikt. Samen gaan ze door de slokdarm naar de spiermaag, waar ze door de steentjes worden gekneed en vermalen. Nu wordt het voedsel vervoerd naar de middendarm, die zeer lang is en invaginaties heeft om het oppervlak voor de opname van voedingsstoffen te vergroten. De verteerde compost verlaat de worm uiteindelijk via de anus. Daarbij scheidt hij calcium uit, dat het zure materiaal neutraliseert en ervoor zorgt dat de wormuitwerpselen aan elkaar worden gecementeerd. Zo ontstaan de wormenhopen, die een oplettende waarnemer met het blote oog kan vinden waar wormen leven.

Tip: In de bodem worden wormen beschouwd als de meest effectieve mengers van minerale en organische bodemcomponenten: Omdat ze naast hun voedsel ook kleideeltjes, kiezels en andere bodemcomponenten opnemen, kneden ze al deze elementen in hun maag. Het uitgescheiden calcium vormt stabiele bruggen tussen organische en minerale componenten. De hele ontlasting wordt bij elkaar gehouden door een laagje slijm. Verdere verwerking door bacteriën en schimmels resulteert in poreuze, stabiele humuskruimels.

Samenvatting Functie van compostwormen:

• Compostwormen voeden zich door omgevingsmateriaal, waaronder kiezels, zand en andere minerale bodembestanddelen, in hun lichaam op te nemen.
• Tijdens de uitscheiding worden de uitwerpselen van de worm gemengd met calcium en omgeven door een slijmlaag; beide houden de hoop stevig bij elkaar.
• Bacteriën en schimmels kunnen de wormenuitwerpselen omzetten in humuskruimels

Compostwormen in de wormenbak

Zoals ik al zei, gaan wormen niet alleen in de composthoop of compostbak hun gang: het houden van wormen in bakken heeft verschillende voordelen voor u:

• Compostwormen versnellen de compostering en stabiliseren de resulterende humuskruimels door hun calcium- en slijmuitscheiding.
• In wormenkwekerijen – d.w.z. kweekbakken voor wormen – worden zoveel nakomelingen van wormen geproduceerd dat deze winstgevend kunnen worden verkocht aan composteerbedrijven en particuliere composteerders.
• Vissers hebben vaak hun eigen wormenkwekerij om een constante aanvoer van vers aas te hebben.
• Sommige composteerders vermeerderen wormen om vers gemaakte composthopen direct te kunnen voorzien van een grote hoeveelheid van de nuttige helpers; zo komt de compostering snel op gang.
• Wormenboxen voor binnencompostering kunnen direct in huis worden gebruikt en composteren afval dat anders in de vuilnisbak voor organisch afval zou belanden.

In principe zijn wormenbakken altijd bakken met een groot volume van plastic of hout, die meestal verdeeld zijn in ten minste twee kamers. De onderverdeling is altijd gemakkelijk overbrugbaar voor de wormen – zij wordt gerealiseerd door geperforeerde platen of roosters. De kist van onbehandeld hout is de eenvoudigste variant, maar stelt ook de hoogste eisen aan de bediener. Geavanceerde plastic kratten, verdeeld in etages, met een kraan om de ontstane vloeistof – de “wormthee” – af te tappen, maken het de exploitant veel gemakkelijker. Wat er in de box gebeurt is echter niet anders: In het begin wordt een mengsel van verschillende compostmaterialen samen met de wormen in een kamer gedaan. Geleidelijk wordt de kamer gevuld met materiaal totdat er niets meer in gaat. Bij meerkamersystemen gaat de operator nu verder om een andere kamer te vullen. In systemen met één kamer wordt het rottende materiaal regelmatig samengedrukt in “stapels” om vers en oud materiaal te scheiden. Zodra de wormen een gebied hebben doorgewerkt en minder veelbelovend voedsel hebben gevonden, beginnen ze te migreren naar waar “het gras groener is”: ze verhuizen naar het verse compostmateriaal in een ander gebied van de wormenbak. Als alle wormen er zijn, kun je de afgewerkte wormencompost eruit halen.

Samenvatting Compostwormen in de wormenbak:

• Wormen worden in bakken gehouden voor selectieve voortplanting of voor de productie van wormencompost.
• Wormboxen kunnen heel eenvoudig zijn of verdeeld in verschillende kamers waartussen de wormen kunnen wisselen; ze slepen het meest verse compostmateriaal mee zodat afgewerkte wormencompost gemakkelijk kan worden verwijderd.
• Naast de functionele wormenbakken zijn er nu ook bakken die er van binnen meer uitzien als een meubelstuk.

Compostwormen kopen of aantrekken

Zoals vermeld in de beschrijving van compostwormen zijn er grote verschillen tussen de diep gravende regenwormen onder weiden en bedden en de ondiep levende, hongerige compostwormen. Zeker, het “vangen”, identificeren en vermeerderen van geschikte wormen kan een leerzaam en opwindend langetermijnproject worden. Anderzijds is de aankoop natuurlijk vooral de moeite waard vanwege de grote besparing op tijd en arbeid. Meestal worden enkele honderden wormen tegelijk aangeboden. Bij het winkelen moet u ervoor zorgen dat u een mengsel van verschillende wormsoorten kiest. Aangezien ze elk een bepaalde voedselvoorkeur hebben, zal de voor u meest geschikte soort op den duur overheersen.

Verkopers van levende wormen rekenen er natuurlijk op dat hun wormen hun bestemming levend bereiken. Daarom kan een bestelling in hartje winter of hartje zomer niet meteen met succes worden bekroond: als de wormen in het verzendpakket aankomen, moet de verzending worden uitgesteld tot een geschikt moment. U kunt zonder problemen een normale compost draaien, zelfs zonder extra gekochte wormen, als er van buitenaf natuurlijk voorkomende wormen in kunnen trekken. Met een overdekte wormenbak moet echter pas worden begonnen als de wormen zijn aangekomen.

Als u liever wormen verzamelt en vermeerdert, volgen hier enkele tips:

• Zoek plaatsen waarvan het voedselaanbod voor wormen ongeveer overeenkomt met wat u later in de wormenbak zult doen – bijvoorbeeld composthopen
• Je kunt ook aas uitzetten dat gemaakt is van je keukenafval. Bij regelmatige controle zou u er spoedig enkele wormen – en ook andere nuttige organismen – in moeten vinden.
• Zorg ervoor dat u met een zo groot mogelijke groep wormen begint te vermenigvuldigen: verminderde activiteit en levensvatbaarheid kunnen anders de compostering vertragen als gevolg van zware inteelt. Begin met minstens 50 wormen
• Als je kennissen hebt die ook een wormenbak hebben, kunnen zij je zeker ook wat wormen aanbieden.

Samenvatting Compostwormen kopen of aantrekken:

• Compostwormen kopen is een enorme tijdsbesparing
• Kies een mengsel van verschillende wormsoorten
• De verzending moet worden uitgesteld bij zeer koude of zeer warme temperaturen.
• Composthopen kunnen ook gestart worden zonder compostwormen, wormenbakken beter niet
• Het is het beste om wormen te verzamelen waar het voedselaanbod overeenkomt met hun toekomstige dieet.
• Begin de voortplanting niet met minder dan 50 wormen

Compostwormen vermeerderen

Als je genoeg gezonde wormen hebt, kun je ze gaan reproduceren. U kunt dit doen in uw wormenbak of een andere container. De volgende voorwaarden moeten echter aanwezig zijn:

1. De kweekplaats moet voldoende geventileerd zijn. Een slechte zuurstoftoevoer leidt tot gisting van het wormenvoer, waardoor het onbruikbaar wordt. De wormen kunnen ook stikken.
2. De temperatuur op de broedplaats moet altijd rond de 20 °C liggen, omdat de wormen bij deze temperatuur het actiefst zijn en zich het gemakkelijkst voortplanten. In de box mogen nooit temperaturen van minder dan 0 °C of meer dan 30 °C heersen – dat zou de dood betekenen voor alle micro-organismen en de wormen op middellange termijn.
3. De inhoud van de doos moet voortdurend vochtig worden gehouden en mag tegelijkertijd niet verzadigd zijn met water. Regelmatig bevochtigen met een spuitfles of door voorzichtig water te geven kan nodig zijn als er niet genoeg water in het hokje met het wormenvoer komt. Een laag karton, vilt of hennepvezel – ook bevochtigd – kan waterverlies door verdamping tot een minimum beperken. Als het toch te nat wordt, moet u het overtollige water afvoeren, wat bij veel wormenbakken mogelijk is met behulp van een kraan. Als er geen kraan is, kunt u dit tegengaan door er absorberende papier- en kartonresten door te mengen.
4. De inhoud van de doos – zowel voedsel als habitat voor de wormen – mag niet te zuur worden. Resten van citrusvruchten of rabarber mogen er dus niet in. Als een meting van de pH-waarde een waarde in de buurt van 6,5 laat zien, moet u kalk gebruiken om het zuur te neutraliseren – zelfs schalen van gekookte eieren zijn hier geschikt. Het regelmatig toevoegen van houtkrullen kan ook helpen: Bij de omzetting ervan worden alkalische stoffen geproduceerd die de verzuring tegengaan.
5. Omdat wormen meestal in de grond leven, houden ze van donker. Een deksel moet zon en roofdieren buiten houden en tegelijkertijd zorgen voor een goede ventilatie.
6. De hoeveelheid voedsel mag niet te klein of te groot zijn. Een worm kan dagelijks eten maximaal eet en verteert de helft van zijn eigen gewicht. Als u de wormen in het begin weegt, weet u hoeveel voer u moet toevoegen. Te veel ongebruikt voedsel kan leiden tot de verspreiding van ongewenste bacteriën en uiteindelijk tot rot en stank. Om de wormen zo min mogelijk te storen, moet u de toevoeging van voedsel concentreren op één dag per week.
7. Als u van plan bent de wormenkwekerij gedurende een langere periode te exploiteren, zal de toevoeging van sporenelementen in de vorm van steenmeel of speciale wormen-mineralenmengsels noodzakelijk zijn. Als je steenmeel gebruikt, moet je letten op het brongesteente: Granieten en diorieten, bijvoorbeeld, produceren een zuur gesteente dat de pH-waarde verlaagt. Eén keer per maand is voldoende.

Tip: Compostwormen zijn, zoals alle wormen, tweeslachtig, ook wel hermafrodieten genoemd. Ze hebben zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen. Deze bevinden zich in het clitellum, de brede gordel die elke geslachtsrijpe worm draagt. Tijdens de paring komen de geslachtsorganen met elkaar in contact, zodat beide wormen optimaal bevrucht worden. In feite lukt dit slechts in 50 % van alle paringspogingen. Na de bevruchting beweegt het clitellum de volgende dagen gestaag naar achteren langs het wormlichaam en wordt het uiteindelijk afgestroopt. Het vormt nu een beschermende cocon rond de wormeieren, waaruit al snel kleine wormpjes komen.

Voedsel voor compostwormen

Wat is eigenlijk het favoriete voedsel van de wormen? Als u uw wormen zelf hebt verzameld, moet u zich oriënteren op het gebruikte aas of de plaats waar ze zijn gevonden. Wormen uit een dikke laag bladeren houden waarschijnlijk van bladeren, wormen uit een mesthoop houden van mest en die uit een composthoop vol keukenafval houden van keukenafval. Op deze manier kun je ze misschien zelfs sorteren: Als u alle verzamelde wormen in met elkaar verbonden kamers met verschillend compostafval zet, zullen ze zich na een paar dagen gesorteerd hebben volgens hun voorkeuren. Hieronder vindt u een tabel met een overzicht van geschikt en ongeschikt wormenvoer.

Geschikt als wormenvoer	Ongeschikt als wormenvoer
Rauwe groente- en fruitresten	Restjes gekookt voedsel (alleen als er niets anders beschikbaar is)
Verkruimeld oud brood	Bananenschillen (alleen de kleinste hoeveelheden)
Gekookte eierschalen	Vlees (nooit)
Thee- en koffiedik	Citrusvruchten, rabarber (alleen de kleinste hoeveelheden)
Karton en papier	Knoflook (alleen de kleinste hoeveelheden)
Houtkrullen, andere houtresten	Rauwe eieren (nooit)
Katoen, linnen	Zuivelproducten (nooit)
Huisstof, haar, vingernagels	bedrukt papier, met pesticiden verontreinigd fruit en groenten