Je hebt een tomaat opengesneden en gezien dat de tomatenzaadjes in de tomaat ontkiemen? Dan heb je het verschijnsel levendbarendheid bij planten ontdekt.
De tomaat is niet de enige vrucht waarin plotseling kiemende zaden te vinden zijn. Er zijn verschillende planten waarbij levendbarendheid als uitzondering kan voorkomen – maar ook enkele waarbij het een belangrijke rol speelt in de levenscyclus. Ontdek hier wat levendbarendheid eigenlijk is, hoe het voorkomt en bij welke planten het voorkomt.
Wat is levendbarendheid bij planten?
Vivipary is een term voor zowel planten als dieren. Vertaald uit het Latijn betekent het “levende geboorte”. In de dierenwereld kun je je de hele zaak nog voorstellen: Jonge dieren worden tijdens hun ontwikkeling in de baarmoeder gevoed en vervolgens levend geboren – wij mensen en alle andere zoogdieren leven dus levendbarend. Maar levendbarendheid bestaat ook bij planten. Wanneer zaailingen uit het zaad groeien terwijl de vrucht nog aan de moederplant vastzit, is er sprake van een “levendbarende plant”. Of een zaadje al dan niet ontkiemt, wordt bepaald door twee plantenhormonen: abscisinezuur en gibberellinezuur. Het plantenhormoon abscisinezuur voorkomt voortijdige kieming door zijn antagonist gibberellinezuur te remmen. Op deze manier zorgt het voor de zogenaamde dormancy. Als er nu een natuurlijke, willekeurige genmutatie in de plant optreedt, wordt abscisinezuur te vroeg afgebroken. Hierdoor treden gibberellinezuur en enkele andere plantenhormonen in werking, waardoor de rustperiode wordt opgeheven: Het embryo in het plantenzaad ontkiemt dan al op de moederplant.
Tip: Er wordt onderscheid gemaakt tussen echte en valse levendigheid bij planten. Wanneer we spreken van echte levendbarendheid, heeft normale voortplanting, d.w.z. seksuele voortplanting, plaatsgevonden. Een niet-autochtone levendbarende is een vegetatieve voortplanting, d.w.z. zonder genetische uitwisseling tussen twee verschillende planten. Bijgevolg draagt het resulterende zaad hetzelfde genetische materiaal als de moederplant. Inauthentieke levendbarendheid wordt door planten gebruikt om zich zonder voortplantingspartner op grote schaal in het veld te kunnen verspreiden.
In welke planten kan levendbarendheid voorkomen?
De kans dat je ooit een levendbarende plant hebt gezien is helemaal niet klein. Hoewel het een vrij zeldzaam verschijnsel is, kan het theoretisch voorkomen op elke plant die vruchten voortbrengt. Als u levendbarende planten in uw keuken of tuin hebt waargenomen, is het waarschijnlijk een toevallige mutatie. Het kan bijvoorbeeld voorkomen in tomaten, appels, aardbeien, maïs of pompoenen.
Tip: Als de tomatenzaadjes in de tomaat ontkiemen, ziet het er meestal niet erg appetijtelijk uit. Maar verder is het geen probleem. U kunt de vrucht zonder aarzeling eten, maar de spruiten moeten grondig worden verwijderd. Zaden van nachtschadeachtigen zoals tomaten kunnen een stof bevatten die solanine heet, die licht giftig is en maag- en darmproblemen kan veroorzaken.
Behalve bij planten waarbij levendbarendheid optreedt als gevolg van willekeurige mutaties, komt het ook voor als onderdeel van de reguliere voortplantingsstrategie van planten – meestal bij planten die leven in omstandigheden waarin het embryo niet zou overleven als het gewoon van de moederplant zou worden afgestoten. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de moederplant omgeven is door water, zoals bij rode mangroven, of sneeuw, zoals bij alpengrassen. Hier zijn twee voorbeelden:
De Bistorta vivipara of knoestige duizendknoop, is inheems op hoogtes van 1000 tot 3000 m en dus perfect aangepast als levendbarende plant. Hij heeft knobbeltjes die in de zomer blaadjes vormen en in de herfst als een afgeronde plant afvallen. Hierdoor kan de plant snel wortel schieten. Een enkel zaadje zou geen kans maken bij zo’n korte sneeuwvrije periode op extreme hoogten.
De rode mangrove (Rhizophora mangle) is ook levendbarend. Hij vormt een grote vrucht die uitgroeit tot een 15 cm tot meer dan 30 cm hoge zaailing terwijl hij nog aan de moederboom zit. Omdat deze zaailingen drijvend zijn, kunnen ze vele maanden met de getijdenstroom meegevoerd worden tot ze een gunstige locatie vinden. Dan wortelen ze daar.
Het kweken van nieuwe planten uit levendbaringen
Niet alleen voor de plant zelf, maar ook voor tuiniers hebben levendbarende planten een voordeel. Als ze niet worden opgegeten, kunnen ze zonder problemen worden geplant. Om dit te doen, snijdt u gewoon de respectieve vruchten op een zodanige manier dat de zaailingen ongeschonden met wat pulp in de grond kunnen worden geplaatst.
Gebruik een doorlaatbare kweekgrond zoals onze biologische kruiden- en zadengrond. Het bevat een mengsel van kokosvezels, perliet, kwaliteitscompost en wat organische meststoffen, wat zorgt voor de luchtige, losse structuur. Omdat het bijzonder weinig voedingsstoffen bevat, heeft het een positief effect op de ontwikkeling en de weerstand van de jonge planten. Als je ze dan regelmatig water geeft, zou je snel een nieuw plantje moeten hebben.
Biologisch, turfvrij & klimaatvriendelijk:
Zowel voor aromatische kruiden als voor
succesvol zaaien, stekken
vermeerdering & voor het verspenen
Vivipariteit vertegenwoordigt dus een evolutionair voordeel voor verschillende planten en kan een tuinier of twee verwennen na het winkelen. Heb je nog niet het geluk gehad om vivipary te ontdekken? Ontdek hier hoe je van een plakje tomaat tot je eigen tomatenplant komt – en dat allemaal zonder levendbarigheid.
