Normaal gesproken zijn planten en insecten van elkaar afhankelijk. Ze wisselen energierijke nectar uit voor bestuiving en ondersteunen zo elkaar. In sommige gevallen maken dieren echter misbruik van deze relatie en plegen ze “illegale” nectarroof. We leggen uit wat dit inhoudt en hoe je de predatie op de plant kunt herkennen.
Nectar tegen bestuiving
In de eigen tuin genieten tuinliefhebbers en hobbytuiniers van een grote verscheidenheid aan planten en hun prachtige bloemen. De reden voor het grote aanbod en de vele variaties is te vinden in een relatie tussen planten en insecten die elkaar ondersteunen. Beide hebben zich in de loop van de evolutie gedurende miljoenen jaren aan elkaar aangepast.
Het voordeel van de wederzijdse relatie is duidelijk: de insecten dienen de planten als bestuivers en de planten dienen de dieren als bronnen van energierijk voedsel. Veel bloeiende planten produceren bijvoorbeeld nectar, die insecten zoals bijen en hommels ontvangen als een soort zoete beloning. De dieren kunnen de felbegeerde beloning echter alleen krijgen door in de bloemen te klimmen. Daarbij pikken ze het stuifmeel van de betreffende plant op en verspreiden dat over alle andere bloemen die ze bezoeken op zoek naar nectar.
Zo gebruiken planten onder andere bijen en hommels als bestuivers, die hun stuifmeel over grote afstanden verspreiden. De verdeling is veel nauwkeuriger dan met de wind mogelijk zou zijn. In ruil daarvoor krijgen hommels en co. energierijk voedsel en een gevarieerd voedselaanbod van de verschillende bloeiende planten.
Hoe exploiteren insecten planten?
De relatie tussen planten en insecten is gebaseerd op hun wederkerigheid en laat beide partijen profiteren van de gezamenlijke interactie. Maar af en toe exploiteren sommige dieren alleen de planten. In dit geval is er sprake van “nectarroof”, die bijen en hommels plegen om hun deel van de “overeenkomst” niet te hoeven nakomen.
Sommige soorten roven bijvoorbeeld de nectar uit een bloem, maar zonder het stuifmeel te verzamelen en te verspreiden. In plaats van in de bloem te klimmen, bijten de insecten een rond of halfrond gat in de plant in de buurt van de nectarbron. Hoewel sommige kelken ontoegankelijk zijn voor bijen met een korte slurf, kunnen zij het energierijke voedsel gemakkelijk bereiken via het gat. Door nectar te prediken exploiteren ze de plant eenzijdig.
Op welke planten kan nectarpredatie worden waargenomen?
Nectarpredatie kan worden waargenomen op verschillende plantensoorten. Deze hebben vaak diepe kelken die niet toegankelijk zijn voor alle soorten hommels en bijen. De getroffen planten zijn bijvoorbeeld de paddenstoel (Linaria vulgaris), fuchsia’s (Fuchsia), de rode lampion (Silene dioica) en het Treurend Hart (Dicentra spectabilis).
Charles Darwin zag al dat bijen en hommels planten roven. Hij beschreef de nectarroof vooral op de bloemen van de veldboon (Vicia faba) en noemde ook azalea’s en de kamperfoelie (Lonicera caprifolium), die ook niet veilig waren voor nectardieven.
Nesthulpmiddelen voor wilde bijen zijn populair bij jong en oud. Veel commerciële nestkasten zijn echter ongeschikt voor de behoeften van de nuttige bijen en worden nauwelijks gekoloniseerd. In dit boek leert u hoe u gevarieerde nesthulpmiddelen kunt bouwen en onderhouden in een bijenvriendelijke omgeving. Auteur: Werner David
Welke insecten stelen nectar?
Bij nectarpredatie kan eerst een onderscheid worden gemaakt tussen primaire en secundaire predatie. Tot de primaire predatoren behoren een kortsnuitige hommelsoort, de donkere grondhommel (Bombus terrestris). Omdat hij door zijn korte slurf niet op de gebruikelijke manier bij de suikerhoudende nectar kan komen, bijt hij een zogenaamd roofgaatje in de bloemspoor.
De kortneuszandbij pleegt ook een primaire nectarroof door de voorkeur te geven aan de kelkbuizen van dwergerwten (Lathyrus) en wikken (Vicia) spleten open. De houtbij daarentegen, ook een primaire nectarroofdier, bijt geen gat in de geselecteerde plant. In plaats daarvan gebruikt hij zijn stijve slurf en harpoenen de kroonkroonbuizen om de energierijke voedselbron te bereiken.
Een voorbeeld van secundaire nectarpredatie wordt onder meer gegeven door de honingbij (Apis). In tegenstelling tot hommels of de zandbij heeft hij geen chitineuze tanden op zijn onderkaken en kan hij dus niet in het taaie plantenweefsel bijten. Hij komt dus alleen op een “illegale” manier bij de nectar, door gebruik te maken van de roofgaten van de primaire predatoren. Andere secundaire nectardieven zijn mieren, die ook drinken uit de reeds aanwezige roofgaten.
Wat zijn de nadelen van nectarpredatie op planten?
Planten produceren nectar om insecten aan te trekken en hen te “belonen” voor de bestuiving van hun bloemen. Als de insecten de nectar stelen zonder de bloem te bestuiven, wordt er minder zaad geproduceerd en wordt de verspreiding van de plant geremd.
Aangezien de bloemen door predatie minder nectar bevatten, lijken ze minder aantrekkelijk voor andere insecten en worden ze nauwelijks bezocht door “eerlijke” bestuivers, zodat de bestuiving nog verder afneemt. Bestaande roofgaten nodigen echter meer soortgenoten uit om de nectar als voedsel te gebruiken. Dit resulteert in een grotere diversiteit aan insecten, die de plant aantrekt maar waarvan zij niet profiteert door bestuiving.
Exploiteren planten ook insecten?
Sommige planten geloven ook niet in wederzijds geven en nemen en belonen bijen en hommels niet voor het bestuiven van hun bloemen. Sommige orchideeënsoorten produceren bijvoorbeeld geen nectar, wat de plant energie bespaart, en dienen daarom niet als voedselbron voor insecten. Toch trekken ze bestuivers aan met hun opzichtige bloemen, die vervolgens het stuifmeel verzamelen en doorgeven. Aangezien de plant profiteert van bestuiving door insecten, benut zij deze eenzijdig.
Het Quickfinder tuinjaar is gebaseerd op de fenologische seizoenen. Of het nu gaat om zaaien, planten, vermeerderen of snoeien: Hier ziet u in één oogopslag welke tuinwerkzaamheden in de sier- en moestuin het hele jaar door moeten worden uitgevoerd. De perfecte jaarplanner voor uw tuinieren! Auteurs: Andreas Barlage, Brigitte Goss, Thomas Schuster…
Inhoudsopgave
