Wortel: oorsprong, groei en vermeerdering

Wortelen kunnen in elke tuin worden gekweekt en zelfs in potten en bakken op het balkon. Ontdek alles wat je moet weten over de kleurrijke wortelgroente.

De wortel (Daucus carota subsp. sativus) is bijzonder gemakkelijk te verzorgen en ook zeer geschikt voor beginners in de groenteteelt. Het succes van wortelen is echter niet alleen te danken aan hun felle kleur: Ze zijn gezond, licht verteerbaar en overtuigen zelfs kinderen met hun zoete smaak. In dit artikel leest u waar wortelen oorspronkelijk vandaan komen, hoe u zelf aan zaden kunt komen en of wortelen winterhard zijn.

Wortel: oorsprong en eigenschappen

Wortelen hebben vele synoniemen en staan bekend als gele rapen, wortelen, wortels, gele rapen en in Zwitserland als Rübli. De exacte oorsprong van de wortel is onduidelijk. Aangenomen wordt echter dat mogelijke gebieden van oorsprong in Noord-Afrika, het Nabije Oosten en Zuid-Europa liggen. De ouders van onze gekweekte wortel zijn ook niet helemaal duidelijk: het zou een kruising kunnen zijn tussen wilde wortel (Daucus carota subsp. carota) en reuzenwortel (Daucus carota subsp. maximus), die beide inheems zijn in Zuid-Europa. Een andere optie is die van de in Turkije inheemse zwarte wortel (Daucus carota subsp. afghanicus) werd gedurende vele jaren geselecteerd om de huidige oranje wortel te produceren. De verspreiding van de knapperige en kleurrijke wortels ging vervolgens snel, want hij voelt zich thuis in zowel gematigde als subtropische klimaten. Vondsten uit verschillende streken hebben aangetoond dat de wortel reeds in het neolithicum werd geconsumeerd. Dit is waarschijnlijk een reden voor de vele regionaal verschillende namen van de wortel. In die tijd, zo nemen deskundigen aan, was de kleur van de wortel eerder crème tot paars. In de loop van de 16e eeuw hebben de kweekkunsten van de Nederlanders, Engelsen en Fransen ons waarschijnlijk de bekendste en populairste oranje kleurstof tot op heden opgeleverd.

De wortelplant behoort tot de schermbloemenfamilie (Apiaceae) en is nauw verwant aan de pastinaak (Pastinaca sativa), wortelpeterselie (Petroselinum crispum) en selderij (Apium graveolens). Het is een tweejarige plant die in het eerste groeijaar talrijke fijn geveerde, overhangende wortelbladeren produceert en een verdikte opslagwortel tot 80 cm diep. De onvertakte tot schaars vertakte wortel van de wortel heeft een buitengewoon hoog gehalte aan de gezonde, kleurgevende carotenen. Afhankelijk van het ras varieert het gehalte en het soort kleurstoffen, zodat naast oranje ook gele, witte, rode tot dieppaarse wortels worden geproduceerd. In ons speciale artikel presenteren we de beste wortelsoorten in de meest uiteenlopende kleuren.

Pas in het tweede groeijaar ontstaat een langgerekte bloeiwijze, die tot 1 m hoog kan worden en meerdere dubbele bloemschermen kan vormen met ontelbare, kleine individuele bloemetjes. De bloeiperiode is tussen mei en juli. De wortelbloemen zijn meestal wit tot crèmekleurig, maar sommige variëteiten zijn lichtroze tot paars. Talrijke insecten verzamelen zich op de paraplu-achtige bloeiwijzen, vooral zweefvliegen en talrijke soorten wilde bijen helpen zich aan de nectar. Wortelen worden in het eerste jaar geoogst, omdat ze binnen een paar maanden malse, sappige en aromatische wortels ontwikkelen – die echter taai, droog en bitter worden met de bloei.

Na bestuiving vormen zich de bruine zaden van de wortel: Tweedelige, eivormige langwerpige gespleten vruchten met stekelige randen. Ze raken gemakkelijk verstrikt in de vacht van grotere dieren bij het voorbij borstelen en verspreiden zich zo op natuurlijke wijze. Gekochte wortelzaden worden echter verwerkt om het zaaien te vergemakkelijken, zodat de stekelige harige aanhangsels ontbreken.

Wat is het verschil tussen wortels en wortels?

De termen wortel en peen worden in het taalgebruik meestal synoniem gebruikt, hoewel dit oorspronkelijk niet helemaal juist is: wortelen werden eigenlijk eerder aangeduid als de zeer korte, bijna radijsvormige groeivormen, zoals de rassen “Pariser Markt” of “Ochsenherz”.

Kunnen wortelen worden overwinterd?

Op de meeste plaatsen overleven veel wortelrassen de winter goed met een beetje vorstbescherming, zoals een laag bladeren, kreupelhout of vliesdoek. In strenge gebieden zijn wortelen echter vaak niet voldoende winterhard, zodat de wortelwortels en bewaarwortels die bestemd zijn voor vermeerdering in de herfst moeten worden geoogst. Of het nu gaat om winteropslag of om zaadvermeerdering, bij het oogsten van wortelen moet op een aantal punten worden gelet. De wortelen moeten gezond en ongeschonden worden geoogst. Het wortelgroen wordt dan teruggesneden, waarbij het bladhart ongeschonden blijft. Ze kunnen dan het beste ongewassen worden bewaard in vochtig zand in een aarden kelder of een andere koele, vorstvrije plaats met een hoge luchtvochtigheid gedurende de winter. De vochtigheid in het winterverblijf moet regelmatig worden gecontroleerd – de wortels mogen nooit helemaal uitdrogen.

TipNaast het gebrek aan winterhardheid, ziekten of plagen zoals de wortelvlieg (Psila rosae) kan de vermeerdering of succesvolle teelt van wortelen verhinderen. In ons speciale artikel geven we tips over hoe om te gaan met de bekendste wortelplaag.

Wortelen vermeerderen

Zelf wortelen telen is een tijdrovende en arbeidsintensieve zaak. De tweejarige planten produceren pas in het tweede jaar bloemen en zaden. Bij sommige rassen leidt een koude stimulans ook tot voortijdige bloei in het eerste jaar dat ze staan. U moet echter geen zaden van deze wortelplanten verkrijgen, omdat de neiging tot schieten genetisch wordt doorgegeven. De in het najaar opgeslagen wortels worden in het voorjaar tussen half maart en half april opnieuw in het bed geplant. Idealiter zijn er minstens 10, liefst 30 wortelen van hetzelfde ras om een goede bestuiving te garanderen. Bij droogte is het essentieel om water te geven, omdat de wortelen nog niet in staat zijn geweest een voldoende groot wortelnetwerk te vormen om water op te nemen.

Bovendien zijn wortelen vreemde bestuivers. Daarom mogen er binnen een straal van ten minste 150 meter geen wilde wortelen of vreemde rassen tegelijk bloeien. De hoog groeiende bloeiwijzen moeten worden ondersteund of tegen een hek worden geleund of worden vastgebonden. De beste zaden rijpen op de eerste bloeiwijzen, zodat later bloeiende zijknoppen worden uitgebroken. De zaden rijpen gedurende verschillende maanden en zijn meestal klaar voor de oogst van augustus tot oktober, zodra de eerste kegels droog en bruin zijn. Om de wortelzaden te oogsten, knipt u de hele zaadkoppen af met een schaar, spreidt u ze uit bij kamertemperatuur en laat u ze 2 tot 3 weken drogen. De wortelzaden komen nu al goed los van de bloemschermen door er voorzichtig met de vingers over te wrijven en kunnen op een droge, koele en donkere plaats worden bewaard. De zaden hebben een goede kiemkracht voor ongeveer 2 tot 3 jaar.

In het voorjaar kun je wortelen planten tot in de zomer. Wij vertellen u alles wat u moet weten over het zaaien en verzorgen van deze smakelijke wortelgroente.